τύπτε δ᾽ ἐπιστροφάδην· τῶν δὲ στόνος ὄρνυτ᾽ ἀεικὴς
ἄορι θεινομένων, ἐρυθαίνετο δ᾽ αἵματι ὕδωρ.
ὡς δ᾽ ὑπὸ δελφῖνος μεγακήτεος ἰχθύες ἄλλοι
φεύγοντες πιμπλᾶσι μυχοὺς λιμένος εὐόρμου
δειδιότες· μάλα γάρ τε κατεσθίει ὅν κε λάβῃσιν·
ὣς Τρῶες ποταμοῖο κατὰ δεινοῖο ῥέεθρα
πτῶσσον ὑπὸ κρημνούς. ὃ δ᾽ ἐπεὶ κάμε χεῖρας ἐναίρων,
ζωοὺς ἐκ ποταμοῖο δυώδεκα λέξατο κούρους
ποινὴν Πατρόκλοιο Μενοιτιάδαο θανόντος·
(Ιλιάδα, Ραψωδία Φ 20-28)
Διαβάστε εδώ το κείμενο
Α. Ανάλυση κειμένου
Εισαγωγικές επισημάνσεις
Το αφήγημα ανήκει στη συλλογή ιστοριών, που δημοσίευσε ο συγγραφέας στις Κυριακάτικες εφημερίδες «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» και «Μακεδονία»,με τις οποίες συνεργαζόταν. Αφετηρία τους είναι η επικαιρότητα, που άλλοτε συγκινεί, άλλοτε ανησυχεί και άλλοτε θυμώνει το συγγραφέα. Οι Κυριακάτικες ιστορίες αγαπήθηκαν, διαδόθηκαν και συγκροτήθηκαν σε βιβλίο το 2002. Όπως είχε εκμυστηρευτεί ό ίδιος ο συγγραφέας : «Αυτές οι "Κυριακάτικες ιστορίες" γράφτηκαν σχεδόν όλες για την "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία" και τη "Μακεδονία της Κυριακής. Γράφτηκαν όλες Δευτέρα πρωί -τελευταία μέρα παράδοσης του κειμένου. Λες και ήμουν πάλι στο σχολείο. Ίσως γι' αυτό πολλές μιλάνε για παιχνίδι, όπως τότε που ήμουν μικρός, και άλλες είναι γεμάτες με γέλιο και μελαγχολία, αφού σήμερα είμαι πια μεγάλος.»
Το αφήγημα συγκεντρώνει τα τεχνικά χαρακτηριστικά του χρονογραφήματος. Χρονογράφημα λέγεται το κριτικό κείμενο πάνω σε ένα επίκαιρο θέμα. Ακριβώς επειδή το χρονογράφημα είναι η ακαριαία αντίδραση του συγγραφέα απέναντι σε ένα «φρέσκο» γεγονός, δημοσιεύεται σε εφημερίδα ή περιοδικό ή ακόμη διαβάζεται στο ραδιόφωνο. Ο χρονικογράφος καυτηριάζει ή κριτικάρει τα καλώς ή κακώς κείμενα με στόχο την ανάδειξη αθέατων πλευρών μιας κατάστασης, που μας αφορά όλους, και ελπίζει σε γενικότερο κοινωνικό προβληματισμό.
Ο Αντώνης Σουρούνης υπηρέτησε στον εβδομαδιαίο τύπο το συγκεκριμένο είδος και όπως ο ίδιος είχε εξομολογηθεί, ένα χρονογράφημα, που πρωτοάκουσε στα μαθητικά του χρόνια από τον καθηγητή του, ήταν η θρυαλλίδα, για να ανάψει μέσα του η φλόγα της συγγραφής.
Δες εδώ φύλλο εργασίας του μαθήματος
Με αφόρμηση, λοιπόν, ένα γεγονός της επικαιρότητας ο συγγραφέας ανασύρει στην
επιφάνεια ένα βαθύτερο κοινωνικό πρόβλημα, θίγει τις αιτίες του, εκθέτει τον
προβληματισμό του και αφού κεντρίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, τον καλεί να συνειδητοποιήσει και να αναλάβει
τις ατομικές και κοινωνικές του ευθύνες. Το κείμενο με έρεισμα μια φωτογραφία
δημοσιογραφικού ρεπορτάζ, που απεικονίζει ένα νεκρό και εγκαταλελειμμένο για
μέρες δελφίνι, επικεντρώνεται στην ασέλγεια του σύγχρονου
ανθρώπου πάνω στη φύση και την ηθική
αναλγησία της πλειοψηφίας απέναντι στο φαινόμενο αυτό.
Ο συγγραφέας με αφορμή ένα ρεπορτάζ περιγράφει τη σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με τα δελφίνια, την κακοποίηση, την εμπορική εκμετάλλευσή τους αλλά και την εξίσου ένοχη συλλογική αδιαφορία για το φαινόμενο αυτό, φωτογραφίζοντας γενικότερα το έλλειμμα οικολογικής συνείδησης και ευαισθησίας.
ΔΟΜΗ
Το κείμενο μπορεί να διακριθεί στις ακόλουθες ενότητες με κριτήριο τις όψεις του προβλήματος της οικολογικής ασυνειδησίας, όπως τις εκθέτει ο συγγραφέας:
1) «Αυτό που παθαίνω…από δημαρχιακή πολιτική» ► η αγάπη του συγγραφέα για τα δελφίνια και η συγκλονιστική φωτογραφία των δολοφονημένων δελφινιών.
2) «Αναδύθηκε…..της δικής ανδρείας» ► Οι έρευνες και το πόρισμα των Γερμανών επιστημόνων.
3) «Πριν από χρόνια…επιστήμονες» ► η εμπορική εκμετάλλευση των ζώων από τον άνθρωπο / τα ελεύθερα και τα φυλακισμένα δελφίνια.
4) «Η είδηση δε λέει….. όσο φαίνονται» ► ο προβληματισμός του συγγραφέα για την εγκυρότητα των επιστημονικών συμπερασμάτων
🐬
Περιεχόμενο -Τεχνική
Πρώτη ενότητα
Ο συγγραφέας εξομολογείται σε πρώτο πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση) την ιδιαίτερη αγάπη που τρέφει για τα δελφίνια. Κάθε δελφίνι που συνάντησε ποτέ είτε το είδε να συνοδεύει ένα πλοίο στο ανοιχτό πέλαγος είτε να ζωντανεύει στο πανί του κινηματογράφου, είτε να απαθανατίζεται σε μια φωτογραφία, τον εντυπωσίασε, τον συγκίνησε και χάραξε τη μνήμη του ανεξίτηλα. Δεν βλέπει, λοιπόν, το δελφίνι ως ένα θαλάσσιο «είδος» αλλά ως «πλάσμα» θαυμαστό, μοναδικό, αναντικατάστατο. Η ευαισθησία του αυτή και η ικανότητά του να βλέπει σε πανομοιότυπες εικόνες δελφινιών το ξεχωριστό και το εντυπωσιακό ήδη τον διαφοροποιεί από πολλούς από μας, που έχουμε την τάση να αποτιμάμε τα ζώα και κάθε φυσικό οργανισμό που φιλοξενεί η γη, με κριτήριο ωφελιμιστικό και ανθρωποκεντρικό. Δηλαδή, αναγνωρίζουμε στα ζώα αξία με κριτήριο ή την ομορφιά τους ή τη φιλικότητά τους ή συνήθως την άμεση χρησιμότητά τους για τον άνθρωπο και ανάλογα προσαρμόζουμε τη συμπεριφορά μας: ή τα απολαμβάνουμε ως θέαμα, ή τα βασανίζουμε, ή τα εξοντώνουμε ή τα εκμεταλλευόμαστε ως πηγή πλουτισμού. Ο συγγραφέας όμως χωρίς να λέει πολλά για τα θαλάσσια αυτά πλάσματα μάς καλεί να τα δούμε ως ισότιμους συντρόφους μας με ουσία, αξία και δικαιώματα. Υπογραμμίζει πολύ απλά ότι τα αγαπάει. Και σημειώνει κάτι παράδοξο : « Η αλήθεια είναι ότι τα αγαπάω. Κι άλλα ζώα όμως αγαπάω και τα ΄χω ξεχάσει. Υπάρχουν μάλιστα και ορισμένα που ζήσαμε μαζί και τα ξέχασα.» Με την παρατήρηση αυτή ο συντάκτης προβάλλει την ιδιαίτερη αγάπη του για τα δελφίνια και προετοιμάζει τον αναγνώστη για την ανατροπή του ευχάριστου κλίματος και της ψυχικής ευφορίας που έχει δημιουργήσει η εισαγωγή του κειμένου. Αξίζει όμως να κρατήσουμε τη φράση: «ζώα που ζήσαμε μαζί». Συνηθίζουμε να λέμε: «ζώα που είχαμε στο σπίτι», «τα κατοικίδιά μας» ή «ζώα που είχαμε στη ιδιοκτησία μας». Μέχρι και σήμερα εκείνον που φιλοξενεί και φροντίζει ένα σκύλο τον ονομάζουμε αφεντικό ή ιδιοκτήτη του σκύλου. Ο συγγραφέας όμως μιλάει για ζώα- συντρόφους, που δεν του ανήκουν, δεν είναι μέρος της οικοσκευής του, ούτε αξεσουάρ, αλλά έχει τη χαρά ή και την πολυτέλεια να ζουν κοντά του.
Από τις ειρηνικές εικόνες του προοιμίου περνάει κατόπιν ο συντάκτης στην αποκρουστική εικόνα του δολοφονημένου δελφινιού, που κείτονταν στην παραλία της Αρετσούς. Όλες οι ειδυλλιακές μνήμες επισκιάστηκαν από τη θλιβερή εικόνα, που είδε σε φωτογραφικό ρεπορτάζ της εφημερίδας «Μακεδονία». Η φωτογραφία αναπαριστάται με μια ζωηρή αντίθεση: το μεγαλοπρεπές ζώο κείτονταν στη βρόμικη άμμο. Η ανθρώπινη εγκληματική παρέμβαση στη φύση καταγγέλλεται με μια ανατριχιαστική παρομοίωση: «σαν πίνακας νεκρής φύσης, νεκρής-κατάνεκρης φύσης.» Η αντεστραμμένη δημιουργία είναι η καταστροφή. Ό, τι ο άνθρωπος δεν είναι ικανός να δημιουργήσει είναι συχνά πρόθυμος να το καταστρέψει. Η ιδέα του θανάτου και της ανίερης καταστροφής υποβάλλεται από το συγγραφέα με την αθρόα συσσώρευση λέξεων και φράσεων που σημαίνουν οριστικό τέλος.: «κείτονταν νεκρό, κατάχαμα, νεκρής-κατάνεκρης φύσης, κουφαριού και το τέλος όλων των δελφινιών του κόσμου». Για κείνον αυτή η φωτογραφία σηματοδοτεί «το τέλος των δελφινιών όλου του κόσμου».
Η εικόνα ήταν τόσο συγκλονιστική, ώστε η μνήμη του συγγραφέα απέβαλε κάθε σχετική πληροφορία του ρεπορτάζ. «Δεν θυμάμαι τι έλεγε το ρεπορτάζ». Ή ίσως η φωτογραφία κινητοποίησε τα ανακλαστικά του Σουρούνη που λόγω της οικολογικής του ευαισθησίας και της ουσιαστικής του αγάπης για τα ζώα βρίσκεται πάντα σε συναισθηματική και πνευματική ετοιμότητα. Έτσι, δεν έχει ανάγκη ένα φλύαρο, μελοδραματικό ή καταγγελτικό δημοσιογραφικό ρεπορτάζ, για να συγκινηθεί. Έχουν ενδιαφέρον όμως οι πιθανές αιτίες του θανάτου του δελφινιού, που μάς παρουσιάζει, γιατί μπορεί να μην ισχύουν στη συγκεκριμένη περίπτωση, ισχύουν όμως σε άλλες. : ή η οικονομία της φύσης απέρριψε ως άχρηστο το άρρωστο δελφίνι ή μόνο του εξόκειλε στην ακτή και το ξέβρασε νεκρό πια η θάλασσα, ή κάποιος ασυνείδητος το σκότωσε, για να το περιφέρει σαν τρόπαιο. Σ’ αυτή την εικόνα ανθρώπινης αγριότητας το δελφίνι επιβάλλεται με ένα του μόνο χαρακτηριστικό : «τη μεγαλοπρέπεια».
Αφού ο συγγραφέας καταδίκασε το δολοφόνο του δελφινιού, υπογραμμίζει ότι πάνω από μια εβδομάδα βρισκόταν το νεκρό ζώο στη ίδια θέση, χωρίς κανένας ούτε αρμόδιος φορέας, ούτε ευαίσθητοι οργανωμένοι πολίτες να το περιμαζέψουν. Έτσι, έμμεσα επιτιμά κάθε «αθώο» άνθρωπο, κάθε αδρανή πολίτη, που συνεργεί στο έγκλημα αυτό με τη σιωπή του και την αδιαφορία του. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στο σημείο αυτό η μομφή του συγγραφέα απευθύνεται και στον αναγνώστη και το αφήγημα παίρνει έτσι το χαρακτήρα ανοιχτής επιστολής προς κάθε κατεύθυνση.
Στη συνέχεια γίνεται καυστικός και επικριτικός. Στρέφεται εναντίον των πολιτικών και κοινωνικών φορέων, τους συνήθως απόντες, τους αρμοδίους. Καταγράφει και καταγγέλλει εκείνους, που κινητοποιήθηκαν καθυστερημένα ξεσκεπάζοντας τα κίνητρά τους: Τα Μ.Μ.Ε. τους είχαν εκθέσει και προσπάθησαν να δείξουν καλή διαγωγή, για να κρατήσουν τα προσχήματα. Κίνητρό τους ήταν η «δημιουργική πολιτική» και όχι η φυσική αποστροφή απέναντι σε ένα έγκλημα και η ηθική ευθύνη. Το νεκρό ζώο εγκαταλείπεται σαν σκουπίδι, αλλά, ακόμα και έτσι, κανείς δεν θορυβείται αν όχι από την αποτρόπαια εικόνα, τουλάχιστον από το άκοσμο θέαμα. Αν ο πολιτισμός φαίνεται από το πώς συμπεριφερόμαστε στους νεκρούς μας, η μαζική αδιαφορία αποδεικνύει ότι το δελφίνι και γενικότερα τα ζώα για πολλούς είναι άψυχα αντικείμενα ακόμη και όταν ζουν.
Δεύτερη ενότητα
Το δολοφονημένο δελφίνι, σημειώνει ο συγγραφέας, του θύμισε μια είδηση που διάβασε για ένα πείραμα Γερμανών βιοψυχολόγων. Στην πραγματικότητα, με έντεχνο τρόπο ο συγγραφέας μετά από αυτούς που κακοποίησαν το δελφίνι περνάει σ΄αυτούς που περιεργάζονται «επιστημονικά» το θαλάσσιο αυτό κήτος. Πλάι σ΄αυτούς που αγαπούν τα δελφίνια, όπως ο ίδιος, υπάρχουν εκείνοι που τα σκοτώνουν αλλά υπάρχουν και εκείνοι που τα βλέπουν ως αντικείμενο μελέτης. Παραθέτει, λοιπόν, τα πορίσματα της έρευνας και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι επιστήμονες εκδηλώνουν άλλη μια αρρωστημένη τάση του ανθρώπου : Του αρέσει να απομυθοποιεί και να αποκαθηλώνει ό,τι τον ξεπερνά, για να το φέρει στα μέτρα του. Διάχυτη είναι η ειρωνεία του συγγραφέα σ΄αυτό το σημείο. Οι επιστήμονες αμφισβητούν τη νοημοσύνη του δελφινιού και ο συγγραφέας αμφισβητεί τη νοημοσύνη των επιστημόνων. Η φράση « στα μέτρα του δικού τους μυαλού, της δικής τους καρδιάς και της δικής τους ανδρείας» στοιχειοθετεί την κατηγορία του για τους υπερειδικούς επιστήμονες : είναι μικρόμυαλοι, μικρόψυχοι και δειλοί.
Τρίτη ενότητα
Στη συνέχεια ανακαλεί στη μνήμη του μια μακρινή ανάμνηση, την εικόνα μιας οικογένειας παιχνιδιάρικων δελφινιών στο ανοιχτό πέλαγος. Η εικόνα αποδίδεται με λογοτεχνική ελευθερία. Δηλαδή, ο συγγραφέας περιγράφει την εικόνα, όπως την ερμήνευσε η καρδιά του και όχι οι αισθήσεις. Έτσι, αν και βλέπει τα δελφίνια από πολύ ψηλά, μπορεί να τα ακούει, να νιώθει το χαιρετισμό τους και την προσπάθειά τους να φτάσουν το ελικόπτερο. Στην εικόνα αυτή, εικόνα χαράς και ελευθερίας αντιπαραθέτει μια σκηνή του θαλάσσιου τσίρκου, εικόνα ντροπής, υποδούλωσης και εξευτελισμού. Εδώ καταδικάζει την εμπορική εκμετάλλευση των ζώων, που είναι δυστυχώς θέαμα λαοφιλές και ακριβοπληρωμένο. Πρόκειται για άλλο ένα έγκλημα του «πολιτισμού» μας πιο επικίνδυνο από τα προηγούμενα, γιατί είναι νομιμοποιημένο και πολλοί από μας το συντηρούν χωρίς καμία ενοχή και τύψη. Κάποιοι πλουτίζουν ασύστολα απομακρύνοντας τα ζώα από το φυσικό τους περιβάλλον και βάζοντάς τα να μαϊμουδίζουν. Τα βασανίζουν, βιάζουν τη φύση τους, τα αλλοτριώνουν και όλο αυτό το βαφτίζουν εκπαίδευση ή εξημέρωση. Όμως ο συγγραφέας ψέγει και τους θεατές και κυρίως αυτούς που παίρνουν μαζί και τα παιδιά τους, ανυποψίαστοι για το είδος της κοινωνικής συνείδησης που τους καλλιεργούν. Στο σημείο αυτό επιμένει πολύ και εξισώνει την αρπαγή και την υποδούλωση των ζώων με εκείνη των ανθρώπων. (όπως οι γυναίκες που καταφθάνουν από τις γύρω χώρες) Η επίκρισή του είναι οξύτερη και το ύφος δραματικό. Με κάθε λεπτομέρεια εξηγεί την χυδαία προπόνηση του δελφινιού, για να «βγάλει τα λεφτά του». Η περιγραφή είναι σοκαριστική και αποτελεί εμφανώς μια κοινωνική διαμαρτυρία. Παράλληλα, αποτελεί και μια έμμεση έκκληση στον αναγνώστη να καταδικάσει αυτή τη βαρβαρότητα και να αρνηθεί να στηρίζει οικονομικά τέτοια αγοραία θεάματα.
Στο σημείο αυτό επικαλείται τα πορίσματα κάποιων άλλων έγκριτων επιστημόνων. Αυτοί σε αντίθεση με τους Γερμανούς βιοψυχολόγους που δαπανούν χρήμα και εργατοώρες, για να αποδείξουν αν τα δελφίνια είναι πολύ ή λιγότερο έξυπνα, εστιάζουν το ενδιαφέρον τους σε αληθινά προβλήματα της ζωής, προβλήματα που η κατανόησή τους κάνει τον άνθρωπο εξυπνότερο και καλύτερο. Σύμφωνα μ’ αυτούς, τα θαλάσσια αυτά πλάσματα σε συνθήκες εγκλεισμού αντιδρούν όπως και ο άνθρωπος: βασανίζονται, τρελαίνονται και πεθαίνουν.
Παρατηρούμε ότι ο συγγραφέας δεν καταφεύγει στις συνήθεις χωρίς λυρικές κορώνες, στις μελοδραματικές και αλατοπιπερωμένες δημοσιογραφικές εκκλήσεις για ευαισθητοποίηση και συστράτευση. Αυτό οφείλεται και στη σοβαρότητα του θέματος, γιατί και η φωτογραφία από την Νέα Κρήνη και το νούμερο του τσίρκου μιλάνε από μόνα τους αλλά και στην πρόθεση ενός λογοτέχνη να παρουσιάσει τη ζωή όπως είναι, με την οδύνη και τη γύμνια της, με τη μιζέρια και τη σαπίλα της. Έτσι, με εκφραστική λιτότητα και κυρίως συναισθηματική ειλικρίνεια επικρίνει πράξεις και συμπεριφορές και όχι πρόσωπα και φορείς, όπως γίνεται συνήθως. Εκφράζει τον αποτροπιασμό του χωρίς συναισθηματικό λεξιλόγιο, αλλά ξερά και στεγνά όπως ταιριάζει σε μια κοινωνική καταγγελία.
Τέταρτη ενότητα
Συνάγει λοιπόν το οριστικό του συμπέρασμα: Ακόμη και η έρευνα των Βιοψυχολόγων είναι αντιπνευματική και τα συμπεράσματά τους διάτρητα. Αν είχαν στο επιστημονικό τους εργαστήριο δελφίνια φυλακισμένα- θύματα του ανθρώπου, τότε δεν μελέτησαν την αληθινή φύση των δελφινιών αλλά την κατάντια της. Αν πάλι μελέτησαν δελφίνια ελεύθερα (αλανιάρικα ), τότε τα συμπεράσματά τους είναι αμφισβητήσιμα για άλλο λόγο. Γιατί ο άνθρωπος- ερευνητής φυλακισμένος και αυτός στον πολιτισμό του και εγκλωβισμένος στην περιορισμένη του φύση είναι ανίκανος να συλλάβει και να κατανοήσει μια άλλη συνείδηση και μάλιστα ελεύθερη. Ένας σκλαβωμένος άνθρωπος είναι υποδεέστερος πνευματικά από ένα ελεύθερο δελφίνι. Επειδή όμως του λείπει το σθένος να το παραδεχτεί (θυμήσου στην προηγούμενη ενότητα:τα μέτρα της δικής τους ανδρείας), χαρακτηρίζει το δελφίνι ανόητο.
Με μια φιλοσοφική πρόταση, λοιπόν, κλείνει το δοκίμιό του ο συγγραφέας. Με δηκτική ειρωνεία αποδεικνύει ότι και η συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στη φύση είναι νοσηρή αλλά και η αντίληψη που έχει για τον κόσμο είναι διαστρεβλωμένη. Επομένως, η πολύτροπη, η βάρβαρη μεταχείριση των ζώων δεν είναι μόνο ανήθικη αλλά και ανόητη. Μόνο ένας άνθρωπος χωρίς πνευματικό έρμα και χωρίς ψυχική ισορροπία θα είχε την αλαζονεία να πιστεύει ότι είναι θεός, να μεταχειρίζεται τη φύση σαν να είναι κτήμα του, να μεταβάλλει τα ζώα σε μαριονέτες, να τα διαιρεί σε ανώτερα και κατώτερα όντα και να νομίζει ότι μπορεί να αντικαταστήσει ό,τι καταστρέφει. Με σκληρούς χαρακτηρισμούς (ένας κουτός άνθρωπος θεωρεί βλακείες…) αντιστρέφει τον πρόλογο του αφηγήματος: ενώ στην αρχή εξομολογήθηκε γιατί αγαπά το δελφίνι, στον επίλογο ξεκαθάρισε γιατί και πότε απεχθάνεται τον άνθρωπο. Και επιλέγει στην καταληκτική πρόταση του κειμένου να μιλήσει σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο, τοποθετώντας και τον εαυτό του σ’ αυτούς που πολλά ακόμη μπορούν και πρέπει να κάνουν για το σεβασμό και την προστασία της φύσης.
Γενική αποτίμηση
Ο σαρκασμός και η ειρωνεία διαποτίζουν το κείμενο, που έχει οικολογικό θέμα και στην ουσία του ουμανιστικό περιεχόμενο. Ο συγγραφέας μετουσίωσε σε λογοτεχνία ένα επίκαιρο γεγονός και από αγάπη για τα ζώα και για να εκφράσει τον αποτροπιασμό του αλλά και για να φρονηματίσει τον άνθρωπο, θυμίζοντάς του ότι με πολλούς τρόπους απομακρύνεται από την πηγή της ύπαρξής του, που είναι η φύση στο σύνολό της : Όταν ανέχεται την κακοποίηση των ζώων, όταν συγχωρεί τους αδρανείς πολιτικούς υπευθύνους, αλλά και όταν μεταθέτει τις κοινωνικές του ευθύνες σ’ αυτούς, όταν αθωώνει αυτούς, που σκοτώνουν τα ζώα επειδή θίγουν τα συμφέροντά τους και κυρίως όταν απενοχοποιεί τον εαυτό του και δηλώνει ότι αυτά «δεν είναι δική του δουλειά.» και η προστασία της φύσης «δεν περνάει απ’ το χέρι του».
ΓΛΩΣΣΑ
Σημαντικό στοιχείο στην προσέγγιση της γραφής του Σουρούνη είναι η γλώσσα. Το συγκεκριμένο αφήγημα δεν αναδεικνύει όλα της τα χαρακτηριστικά. Ο Σουρούνης μεταχειρίζεται συνήθως γλώσσα καθημερινή, ωμή, απογυμνωμένη από στολίδια και δείχνει σκόπιμη αδιαφορία ακόμη και για την ακριβολογία και τη νοηματική καθαρότητα. Νοιάζεται να αποδώσει τα πράγματα ρεαλιστικά, πολλές φορές τα τραβάει στα άκρα, έτσι επιτρέπει στο κείμενό του ακόμη και ψεγάδια που συναντάμε στον προφορικό λόγο. Τα αφηγήματά του φαίνεται πολλές φορές να έχουν γραφεί μονοκοντυλιά, χωρίς περαιτέρω φιλολογική επιμέλεια, όπως το εξεταζόμενο. Αυτή ακριβώς όμως είναι γοητεία και η αλήθεια της γλώσσας του. Η λέξη του κρατάει τους χυμούς της, (Βουτιές, πηδήματα, τούμπες και κωλοτούμπες) γίνεται ρεαλιστική και ανατρεπτική (..δελφίνια αλανιάρικα και όπως ένας κουτός άνθρωπος θεωρεί βλακείες ..) Και ακόμη, ενώ η διήγηση στηρίζεται στο λόγο της κυριολεξίας, μας ξαφνιάζει πού και πού με μεταφορές και παρομοιώσεις (σαν πίνακας νεκρής- κατάνεκρης φύσης), που μας αιχμαλωτίζουν δίχως καμιά εκζήτηση.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
Ο συγγραφέας προτιμά την κυριολεξία. Σποραδικά χρησιμοποιεί τα κλασικά εκφραστικά μέσα χωρίς η διήγηση να χάνει το αυθόρμητο χαρακτήρα της :
Μεταφορές «χαράχτηκαν ανεξίτηλα στη μνήμη», «εκτοπίστηκαν […]από ένα νεκρό δελφίνι, « το τέλος όλων των δελφινιών του κόσμου».
Παρομοιώσεις: «σαν πίνακας νεκρής- κατάνεκρης φύσης»
Εικόνες το νεκρό δελφίνι στη βρόμικη άμμο, τα παιχνίδια της οικογένειας δελφινιών, τα σκλαβωμένα δελφίνια που υπακούουν στο καμτσίκι του θηριοδαμαστή- εκπαιδευτή.
Ασύνδετα σχήματα: «Βουτιές, πηδήματα, τούμπες και κωλοτούμπες» , «στα μέτρα του δικού τους μυαλού, της δικής τους καρδιάς και της δικής τους ανδρείας
Επανάληψη: «κείτονταν νεκρό, κατάχαμα, νεκρής-κατάνεκρης φύσης, κουφαριού και το τέλος όλων των δελφινιών του κόσμου».
ΥΦΟΣ
Το ύφος είναι πικρό, σαρκαστικό, ελεγκτικό και μελαγχολικό με εσωτερική δραματικότητα. Αν και ο στόχος είναι η ευαισθητοποίηση του αναγνωστικού κοινού δεν είναι κηρυγματικό, ούτε ηθικοδιδακτικό. Το αποτρόπαιο θέαμα που γίνεται η αφορμή του αφηγήματος παρουσιάζεται μεν με έμφαση (θυμήσου την επιμονή στο θέμα του θανάτου) αλλά χωρίς λυρικές εξάρσεις.
🐬
Πηγή : Andro.gr [ https://www.andro.gr/empneusi/dolphines-and-poems/4/ ]
Ενδεικτικές Απαντήσεις στις Ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου
1. Πώς αντέδρασε η τοπική κοινωνία και η κοινή γνώμη μπροστά στη είδηση του νεαρού δελφινιού στη Χαλκιδική;
Ο συγγραφέας δεν περιγράφει άμεσα την αντίδραση των κατοίκων της περιοχής απέναντι στο αποτρόπαιο θέαμα του νεκρού του δελφινιού. Υποδηλώνει όμως με έμμεσο τρόπο την αναλγησία των πολλών και κυρίως των Αρχών υπογραμμίζοντας ότι το νεκρό δελφίνι βρισκόταν στην παραλία πάνω από μια εβδομάδα, μέχρι που δημοσιεύτηκε το γεγονός στις εφημερίδες και οι κάτοικοι της περιοχής αναγκάστηκαν να περισυλλέξουν το «κουφάρι» του δελφινιού. Επισημαίνει με καυστικό τρόπο ότι έσπευσαν και το περιμάζεψαν «όχι από ντροπή αλλά από δημαρχιακή πολιτική». Το όψιμο ενδιαφέρον τους είναι λοιπόν επιφανειακό και συνδέεται περισσότερο με το φόβο τους μην εκτεθούν δημοσίως παρά με την ευαισθησία τους και την οικολογική τους συνείδηση. Ο συγγραφέας δεν καυτηριάζει πάντως μόνο τη στάση των αρμοδίων, αλλά επικρίνει όλους τους πολίτες που δεν κινητοποιούνται, αλλά μεταθέτουν τις ευθύνες σε κοινωνικούς και πολιτικούς φορείς, με το πρόσχημα ότι δεν μπορούν ή δεν ξέρουν πώς να δράσουν. Το ζήτημα όμως της κακοποίησης των ζώων αποτελεί μέρος της ηθικής ευθύνης του καθενός μας, ακόμη κι αν δεν ζούμε κοντά στην περιοχή. Αυτό γιατί η πίεση που μπορεί να ασκήσει ένας ευαισθητοποιημένος πολίτης προς το σεβασμό και την προστασία του περιβάλλοντος, αν δεν είναι επετειακή αλλά συστηματική και συνεχής έχει και ικανοποιητικά αποτελέσματα και μόνιμα.
2. Καταγράψτε τις εικόνες από τη ζωή των δελφινιών που αναφέρονται στο αφήγημα, προσθέτοντας, αν έχετε, και δικές σας εμπειρίες. Ποια από τις εικόνες αυτές σας επηρεάζει περισσότερο και γιατί;
α) Ο συγγραφέας μοιράζεται με τους αναγνώστες δύο προσωπικές του αναμνήσεις. Στην πρώτη περιγράφει την ευχάριστη εμπειρία να παρακολουθεί από ένα ελικόπτερο τα παιχνιδίσματα μιας οικογένειας δελφινιών. Η εικόνα αυτή είναι ειδυλλιακή, ειρηνική, χαρούμενη. Δημιουργεί στον αναγνώστη αγαλλίαση και την ψευδαίσθηση ότι βλέπει και ακούει κι αυτός με τη σειρά του τα δελφίνια να χαίρονται σαν μικρά παιδιά. Νιώθει μάλιστα ότι ο αφηγητής είναι τυχερός που απόλαυσε τα δελφίνια ευτυχισμένα στο δικό τους παράδεισο, πολυτέλεια που δεν την έχει ο καθένας.
Σ’ αυτή τη ρομαντική εικόνα αντιπαρατίθεται η θλιβερή εικόνα των δελφινιών του θαλάσσιου τσίρκου. Ο συγγραφέας περιγράφει μια παράσταση που παρακολούθησε. Τα δελφίνια εκτελούσαν το νούμερό τους, ακολουθώντας πιστά τις εντολές του «δεσμοφύλακά» τους. Τα άλματα και οι βουτιές τους όμως ήταν η απελπισμένη προσπάθειά των ταλαίπωρων ζώων να εξασφαλίσουν φαγητό. Ο συγγραφέας περιγράφει τη βάρβαρη προπόνηση του ζώου. Έτσι, η αλήθεια ξεσκεπάζεται και τα ακροβατικά νούμερα παρουσιάζονται έτσι όπως είναι : ένας εξευτελισμός του ζώου και ηθικός ξεπεσμός του ανθρώπου που πληρώνει για να δει το θέαμα.
β) Ανάμεσα στις δυο εικόνες αυτή που μάλλον επηρεάζει περισσότερο τον αναγνώστη είναι η ανατριχιαστική εικόνα με τα σκλαβωμένα δελφίνια μέσα σε μια πισίνα, να γίνονται μονομάχοι για να κερδίσουν μόνο ένα ψάρι και αυτό γιατί αποδομεί την εικόνα που έχουμε για τα δήθεν πολιτισμένα θεάματα. Οι μαθητές, ωστόσο, μπορούν και ωφελεί να δώσουν τη δική τους απάντηση.
3. Πώς αντιδρά ο συγγραφέας απέναντι στο πείραμα των δύο γερμανών βιοψυχολόγων; Με ποια επιχειρήματα αντικρούει τις παρατηρήσεις τους;
Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει με ολοφάνερη ειρωνεία, μαύρο χιούμορ και μάλλον κοροϊδευτική διάθεση και τα κίνητρα των Γερμανών επιστημόνων και τα πορίσματα της έρευνάς τους. Η αμφισβήτησή του στηρίζεται κυρίως στην υπόθεση ότι, αν οι επιστήμονες μελέτησαν δελφίνια αλλοτριωμένα, που έζησαν σε νοσογόνες συνθήκες εγκλεισμού, τότε δεν μπορούν να αποφανθούν για τα υγιή δελφίνια. Αν πάλι μελέτησαν εγκεφάλους πελαγίσιων δελφινιών, τότε το αντικείμενο έρευνας δεν πάσχει , μπορεί όμως να πάσχει ο ερευνητής! Οι επιστήμονες είναι κι αυτοί θύματα του σύγχρονου πολιτισμού, πνευματικά και ηθικά σκλαβωμένοι, αλλοτριωμένοι από τις αληθινές αξίες της ζωής , ώστε δεν είναι σε θέση να φτάσουν τη νοημοσύνη των δελφινιών και να τα καταλάβουν. Γι αυτό τους χαρακτηρίζει κοντόφθαλμους, αναίσθητους, δειλούς και μικρόψυχους. ( στο μέτρο της δικής τους καρδιάς….ανδρείας)
Για να ενισχύσει τις απόψεις του μάλιστα αντιπαραθέτει τα πορίσματα έρευνας άλλων επιστημόνων (θεωρία του πολλαπλού κατόπτρου) που βεβαιώνουν ότι σε τέτοιες συνθήκες που ζουν τα καταπιεσμένα δελφίνια ακόμη και ο άνθρωπος μαραζώνει και τρελαίνεται.
Διαγραμμική απεικόνιση μαθήματος
(μνημονική απεικόνιση-σχέδιο μαθήματος)
Στόχος:
Να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές γύρω από τα θέματα οικολογίας και πολιτισμού που θίγει το αφήγημα.
Να προβληματιστούν για την ποιότητα της σχέσης του ανθρώπου με τα δελφίνια, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.
Να συζητήσουν πόσο υπεύθυνος είναι ο καθένας χωριστά για τα εγκλήματα κατά των ζώων αλλά και πόσο δυνατός είναι να αλλάξει τα δεδομένα
Κύριοι θεματικοί άξονες:
Οικολογικό πρόβλημα και διατάραξη της φυσικής ισορροπίας.
Ανθρώπινη αδιαφορία και έλλειμμα πολιτισμού.
Βάναυση μεταχείριση και οικονομική εκμετάλλευση των ζώων.
Τα ζώα ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης- τα πειράματα
Βασικά στοιχεία μορφής και περιεχομένου
Αφήγημα με χαρακτηριστικά χρονογραφήματος
Η μετουσίωση της ειδησεογραφίας σε λογοτεχνία
Η κοινωνική καταγγελία και η διαμαρτυρία από έναν λογοτέχνη
Η εμφανής ειρωνεία και ο σαρκασμός
Η πολύ απλή, καθημερινή γλώσσα
Η γελοιοποίηση των επιστημονικών πειραμάτων
Το ζήτημα της ατομικής και κοινωνικής ευθύνης.
Η σχέση ανθρώπου με τα δελφίνια.
Η αντιπαράθεση ειδυλλιακών εικόνων με το δελφίνι και αποτρόπαιων.
Η φιλοσοφική πρόταση στον επίλογο
Βάνα Δουληγέρη
