 |
| Artist: Ryan Pickart |
Α. Ανάλυση κειμένου
Γραμματειακό είδος και ένταξη του έργου στην εποχή του
Ø Το "Ε.Π." είναι στη βάση του αυτοβιογραφικό βιβλίο. Περιγράφει τα τρία πρώτα χρόνια φοίτησης της Ζωρζ Σαριβαξεβάνη, της συγγραφέως, σε ένα ιδιωτικό γυμνάσιο, τη «Σχολή θηλέων», τις εφηβικές ανησυχίες και τη γνωριμία της με την από τότε επιστήθια φίλη της Άλκη Ζέη. Η ιστορία τοποθετείται λίγο πριν από το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, επί δικτατορίας Μεταξά. Η τάξη της 13χρονης Ζωρζ αποτελείται από δεκαεννέα μαθήτριες. Ανάμεσά τους η Αθηνά, η Άννα και η Άλκη (Ζέη). Διευθύντρια της σχολής είναι η συντηρητική και αυταρχική Ερασμία Δελαπόρτα και φιλόλογός τους και αγαπημένη τους καθηγήτρια, η Αλεξάνδρα Κλάρα.
Ø Το βιβλίο συγκροτείται σε τρία κεφάλαια, όσα και οι σχολικές χρονιές στη «Σχολή Θηλέων». Από τις συμμαθήτριές της η Ζωρζ θα ξεχωρίσει τρία κορίτσια. Κάθε μια έχει το δικό της όνειρο : η Άννα ονειρεύεται να γίνει ζωγράφος, η Αθηνά δασκάλα, η Άλκη συγγραφέας και η Ζωρζ ηθοποιός. Τέσσερις διαφορετικοί χαρακτήρες γεμάτοι όνειρα και φιλοδοξίες, σχεδιάζουν το μέλλον τους με την αθωότητα και την αισιοδοξία της ηλικίας τους. Μεγαλώνουν, ωστόσο, σε μια δύσκολη εποχή με συνεχείς ανατροπές και δοκιμασίες. Ελπίζουν η φιλία τους να αποδειχτεί ανθεκτική στο χρόνο και δένονται με όρκο πως θα είναι "Ενωμένες Πάντα"… Όπως σημειώνεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, «οι τολμηρές μαθήτριες ονειρεύονται ένα αύριο με χειροκροτήματα. Τα χρόνια περνούν κι αυτές μένουν πάντα μαζί ενωμένες.» Το Ε.Π. είναι μια νοσταλγική ματιά στα χρόνια της αθωότητας για τους μεγαλύτερους και ένας ύμνος στη άδολη φιλία και τη αγάπη για κάθε αναγνώστη.
Ø Ένα μεγάλο μέρος της πρωτοτυπίας του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η αφηγήτρια είναι συνάμα και μία από τις ηρωίδες του βιβλίου, αλλά δεν παρουσιάζει τα πράγματα από την οπτική γωνία της ηρωίδας. Επιλέγει τη θέση του παντογνώστη αφηγητή και διεισδύει στην ψυχή της δεκατριάχρονης Ζωρζ ή μένει σε σχετική απόσταση, όπως κάνει και για όλα τα πρόσωπα του έργου. Φαίνεται, λοιπόν, η αυτοβιογραφική φύση του έργου να μην είναι η αφορμή αλλά το κύριο εύρημά του. Η ίδια η συγγραφέας εξηγεί: «Είναι προσωπικά τα βιώματα των μυθιστορημάτων μου. Όμως η πανταχού παρούσα πρωταγωνίστρια (εγώ) είναι το "κόλπο", για να μιλήσω για το ιστορικό παρελθόν της χώρας μου (Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος, Δικτατορία). Τα μυθιστορήματά μου τα πιστεύω περιπετειώδη μιας κι η ζωή είναι μια "περιπέτεια", οπότε (είναι) αναγκαστικά πολιτικά, κοινωνικά κι ιστορικά.»
Ø Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1995 με πρόλογο της Άλκης Ζέη και εμπλουτισμένο με αυθεντικό υλικό, φωτογραφίες των ηρωίδων από τα μαθητικά τους χρόνια και επιστολές της αλληλογραφίας τους. Αν και είναι ένα παιδικό μυθιστόρημα, αγαπήθηκε και από μεγαλύτερες ηλικίες, καθώς η φρεσκάδα της αφήγησης, η απλότητα του λόγου και οι ολοζώντανοι χαρακτήρες κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι και την τελευταία σελίδα. Πάνω από μία δεκαετία μετά παραμένει ένα πολύ γοητευτικό ανάγνωσμα, γιατί ηθογραφεί με ζωηρές πινελιές την ψυχολογία των εφήβων της εποχής, συνδυάζει την τρυφερότητα με το γνήσιο χιούμορ και ζωντανεύει ιστορικές περιόδους άγνωστες στο σύγχρονο αναγνώστη. Σημαντικό είναι ότι βασίζεται μεν σε αληθινά γεγονότα, αλλά αυτό που καταξιώνει την αλήθεια της ιστορίας δεν είναι το υλικό της αλλά η ίδια η αφήγηση.
Θέμα
Σε ένα ιδιωτικό σχολείο θηλέων οι μαθήτριες μιας τάξης ξανασυναντιούνται μετά τις θερινές διακοπές, εκμυστηρεύονται τις εμπειρίες τους και μέσα σε κλίμα αισιοδοξίας και χαράς ξεκινούν τη νέα σχολική χρονιά.
Δομή
Το απόσπασμα διαιρείται στις ακόλουθες νοηματικές ενότητες:
α) «Η τάξη γιορτάζει…μέρα στο σχολείο πανηγύρι», η πρώτη μέρα στο σχολείο.
β) «Όταν μπήκε στην
τάξη…που φτερούγιζαν», το θέμα της έκθεσης/ο ενθουσιασμός
Πρώτη ενότητα
Μετά τις καλοκαιρινές διακοπές μια τάξη θηλέων ξανασυναντιέται στις σχολικές αίθουσες. Είναι φανερό από τις θερμές εκδηλώσεις χαράς ότι έχουν μεγάλη οικειότητα και συνδέονται με τρυφερά αισθήματα αγάπης και συμπάθειας. Με τα αλλεπάλληλα ασύνδετα σχήματα η συγγραφέας δίνει μια γλαφυρή περιγραφή της επιμελημένης εμφάνισης των κοριτσιών και της ποικιλίας που δραπετεύει από την ομοιόμορφη επίσημη σχολική αμφίεση της εποχής, τη μαθητική ποδιά (μαλλιά κοντά, μαλλιά μακριά κοτσιδάκια, κοτσίδες…..χτενάκια,κορδέλες»). Υποδηλώνει ακόμη την κοινωνική θέση των κοριτσιών και την οικονομική τους κατάσταση, « καινούργια παπούτσια, καινούργιες τσάντες». Η εντύπωση αυτή θα επιβεβαιωθεί στη συνέχεια και από τις πληροφορίες για τις διακοπές των κοριτσιών σε ακριβά θέρετρα και από το γεγονός ότι φοιτούν σε ιδιωτικό γυμνάσιο, που απαιτούσε ασφαλώς υψηλά δίδακτρα («η κυρία Εράσμια, με το ράσο της και τις μαύρες παντόφλες»). Αν λάβουμε υπόψη ότι η ιστορία τοποθετείται λίγο πριν το Β΄παγκόσμιο πόλεμο, συμπεραίνουμε ότι τα κορίτσια ανήκουν σε προνομιούχα κοινωνική μερίδα σε μια εποχή δύσκολη για την πλειοψηφία των Ελλήνων.
Στη συνέχεια ο αφηγητής μπαίνει στο περιθώριο και δίνει το λόγο στα πρόσωπα ξετυλίγοντας έναν διασκεδαστικό και ζωηρό διάλογο. Έτσι, οι ηρωίδες αποκτούν σκηνική παρουσία και το κείμενο θεατρικό χαρακτήρα. Από τις ανάλαφρες κουβέντες τους αναδύεται μια ατμόσφαιρα χαράς, κεφιού και νεότητας. Το θέμα που μονοπωλεί τη συζήτηση των κοριτσιών είναι οι θερινές διακοπές και τη γεύση τους διατηρούν ακόμη έντονη: «Μάτια λαμπερά, γεμάτα θάλασσες και βουνά, γεμάτα παιχνίδια, γεμάτα τρέλες». Από τις εξομολογήσεις τους διαφαίνεται ο ιδιαίτερος χαρακτήρας κάθε μιας, οι συνήθειές της, η ανατροφή της και τα ενδιαφέροντά της. Η Άλκη απολάμβανε το περπάτημα, η Άννα το φαγητό, η Αθηνούλα το παραχάιδεμα της γιαγιάς της και την ποίηση, η Αννούλα τον ήλιο και η Ζωρζ τη θάλασσα. Η Λίλη, που δεν εντυπωσιάστηκε ούτε από το Παρίσι, φαίνεται χορτάτη από ταξίδια και εικόνες και η Κική αμέσως μετά σπεύδει να καταθέσει τις δικές της εμπειρίες με διάθεση επίδειξης («Η φαντασμένη»), πράγμα που δηλώνει έναν υπολανθάνοντα ανταγωνισμό.
Πίσω, λοιπόν, από τις αθώες κουβέντες των κοριτσιών μπορεί ο αναγνώστης να αντιληφθεί τις διαφορετικές συνθήκες ζωής καθεμιάς, να πληροφορηθεί για τις κοινωνικές ιδέες ( Ε, και να βλέπατε τον πύργο των παππούδων μου….λαμπτήρες», τις προκαταλήψεις και τα ταμπού της εποχής ( «το νυχτερινό τραγούδι»). Έχουν ακόμη ενδιαφέρον τα ονόματα και τα χαϊδευτικά των ηρωίδων που παρελαύνουν, τα περισσότερα ασυνήθιστα και ξένα στις λαϊκές τάξεις: Ζωρζ και Ρενέ (λόγω ελληνογαλλικής καταγωγής) αλλά και Μίνα, Τίλδα, Άλκη, Ίντα, Λένα και Άλμπα. Αξιοσημείωτα είναι τα θέρετρα που προσέλκυαν εκείνη την εποχή τους Έλληνες, η Ρόδος ( Ιταλοκρατούμενη τότε ), η Μάνη, το Παρίσι αλλά και περιοχές που σήμερα αποτελούν αστικά κέντρα, η Γλυφάδα, το Λουτράκι.
Από τη συντροφιά λείπει μόνο η Ποζέλι (υπαρκτό πρόσωπο, γνωστή τραγουδίστρια, που έκανε καριέρα στο πλευρό του συνθέτη και τραγουδοποιού Αττίκ, όπως και η Σοφία Βέμπο). Η αφηγήτρια αποκαλύπτει ότι δεν μπορούσε να συνδυάσει σχολείο και τραγούδι και αναγκάστηκε να διακόψει. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι μια δεκατριάχρονη κοπέλα άρχιζε καριέρα στο τραγούδι, σε μια εποχή που το επάγγελμα του τραγουδιστή, του «θεατρίνου» ήταν ακόμη αμφιλεγόμενο και για τα λαϊκά στρώματα ηθικά μεμπτό και η αφηγήτρια δεν κάνει καμία σχετική νύξη. Ο θαυμασμός της Ζωρζ για την καλλιτεχνική διαδρομή της φίλης αναδεικνύει τα προοδευτικά της αισθήματα («γύρω του τη νύχτα αναβοσβήνουν πολύχρωμα λαμπιόνια») και την αγάπη της. Το όνειρο της Ποζέλι εξάλλου συνδέεται και με το δικό της όνειρο, να γίνει ηθοποιός. Αξιοσημείωτο είναι το χωρίο «Αντίο Ποζέλι», όπου η αφηγήτρια ταυτίζεται με την δεκατριάχρονη Ζωρζ, αίρει τη αφηγηματική σύμβαση του ετεροδιηγητικού αφηγητή και απευθύνεται σε β΄ γραμματικό πρόσωπο στη φίλη της αποχαιρετώντας την.
Τη θέση της Ποζέλι στην τάξη έχει πάρει η νεοφερμένη Μαριάννα, που οι μαθήτριες υποδέχονται θερμά και η αφηγήτρια την ζωντανεύει με πλήρη, αν και σύντομη περιγραφή. Η περίπτωση της Μίνας, την οποία ο πατέρας της σκέφτηκε να στείλει στο πλούσιο αδελφό του, για να της εξασφαλίσει μια πιο άνετη ζωή, φωτίζει μια άλλη διάσταση των κοινωνικών ηθών της εποχής. Η Άλμπα διακρίνεται από τις υπόλοιπες κοπέλες, καθώς δεν μοιράζεται τις εμπειρίες της με τις φίλες της. Η αφηγήτρια από τη θέση του «παντογνώστη αφηγητή» και μέσα σε παρενθέσεις αποκαλύπτει το λόγο : οι ερωτικές ανησυχίες την απασχολούν περισσότερο από τις συζητήσεις της διασκεδαστικής συντροφιάς. (βλέπε και αφηγηματική τεχνική).
Η πρώτη ενότητα κλείνει με το φυσικό συμπέρασμα, δοσμένο σε κατακλείδα: «Κι ήταν η πρώτη μέρα στο σχολείο πανηγύρι». Ο ιστορικός χρόνος του ρήματος (ήταν) προετοιμάζει τη μετάβαση από την ανεμελιά στην «τάξη».
Δεύτερη ενότητα
Η δεύτερη ενότητα μεταφέρει τον αναγνώστη στην σχολική αίθουσα. Ανεπαίσθητα η περιγραφή της εισόδου της διευθύντριας δημιουργεί μια αντίθεση με την προηγούμενη ζωηρή ατμόσφαιρα «Κι ήταν η πρώτη μέρα στο σχολείο πανηγύρι»- «όλες οι μαθήτριες ήταν αναψοκοκκινισμένες». Από τις θορυβώδεις συζητήσεις, τις εκμυστηρεύσεις και τα αυθόρμητα πειράγματα τα κορίτσια «περνούν» στην πειθαρχία και την απόλυτη ησυχία. Η αντίδρασή τους συνδέεται με τη φιγούρα της Ερασμίας Δελαπόρτα. Η διευθύντρια ηθογραφείται με δύο τρόπους: την περιγραφή της αμφίεσης και τη γλώσσα και φωτίζεται περισσότερο πλάι στην Κα Κλάρα. Είναι ντυμένη με τη συντηρητική περιβολή που επιβάλλει η σχολή και απευθύνεται στις μαθήτριες με καθαρεύουσα, άχρωμη και τυπική.
Αντίθετα, η φιλόλογος των κοριτσιών, τις καλωσορίζει θερμά. Τις αποκαλεί φίλες και όχι παιδιά. («Καλές μου φίλες»). Μιλάει στη δημοτική, άμεσα και ουσιαστικά. Είναι ήδη ενήμερη για την καινούργια μαθήτρια και την υποδέχεται ζεστά. Ενημερώνει τις μαθήτριες αναλυτικά, αλλά και χωρίς να τις κουράζει για τους εκπαιδευτικούς στόχους της χρονιάς και ανακοινώνει το θέμα της έκθεσης για την επόμενη εβδομάδα. Είναι ντυμένη δε με φινέτσα, αλλά και με τρόπο που αρμόζει στο ρόλο της. Είναι φανερό ότι οι δύο αυτές γυναίκες εκπροσωπούν δύο διαφορετικούς κόσμους, δύο αντίθετες παιδαγωγικές αντιλήψεις και εντέλει δύο αντίρροπες κοινωνικές τάσεις. Η συντηρητική, αυστηρή, απρόσιτη διευθύντρια είναι ένας κόσμος που –ελπίζουν τα κορίτσια- δύει και η προοδευτική Αλεξάνδρα Κλάρα ένας κόσμος που ανατέλλει.
Τα κορίτσια ενθουσιάζονται με το θέμα, τόσο, ώστε το επεξεργάζονται από τώρα στο μυαλό τους. Με περισσότερη ζέση καταπιάνεται με το θέμα η Ζωρζ. Μ’ αυτή την ευκαιρία η αφηγήτρια διεισδύει στις μύχιες σκέψεις της Ζωρζ και κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν αποκαλύπτει στον αναγνώστη το βαθύτερο κίνητρο της: «Ήθελε να ξεπλύνει την περσινή ντροπή της αντιγραφής». Στη συνέχεια ο αναγνώστης αφουγκράζεται τις σκέψεις του κοριτσιού, σαν να διαβάζει το γραπτό της επόμενης Πέμπτης. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι το ύφος αλλάζει τόνο σε σχέση με τα προηγούμενα. Η περιγραφή είναι λυρική και θερμή και ο λόγος εμπλουτίζεται από εκφραστικά μέσα, που συνηθίζονταν στις εκθέσεις της εποχής. Φόρτος θαυμαστικών, μεταφορές, φυσιολατρικές εικόνες, όλα έχουν το άρωμα των εκθέσεων περασμένης εποχής. Και η αφηγήτρια- συγγραφέας σαν να συντονίστηκε συναισθηματικά με το δεκατριάχρονο παιδί που ήταν κάποτε, υιοθετεί το ύφος της έκθεσης και καταλήγει στον ίδιο λυρικό τόνο: «κι ήταν τα λόγια τους άσπρα πουλιά που φτερούγιζαν γύρω τους».
Αφηγηματική τεχνική
Η τεχνική της αφήγησης στο συγκεκριμένο έργο παρουσιάζει πρωτοτυπία. Ο αφηγητής εξιστορεί μια υπόθεση προσωπική, είναι στην πραγματικότητα ένας από ήρωες του έργου, αλλά παρατηρεί από απόσταση τα δρώμενα και τα πρόσωπα και ως αφηγητής δεν συμμετέχει στην ιστορία. (ετεροδιηγητικός αφηγητής). Ακόμη και τη Ζωρζ την προσεγγίζει η συγγραφέας Σαρή με τους ίδιους κανόνες. Δεν εστιάζει επομένως σε μία οπτική γωνία (μηδενική εστίαση ή αφήγηση χωρίς εστίαση). Αυτό γίνεται φανερό από την τριτοπρόσωπη αφήγηση. Σε ένα χωρίο μόνο σπάει η σύμβαση αμέτοχου αφηγητή και παρεμβαίνει «Αντίο, Ποζελάκι…», για να αποχαιρετήσει την αγαπημένη της φίλη.
Ο αφηγητής ανήκει στον τύπο του παντογνώστη- αφηγητή, δηλαδή γνωρίζει δίχως όρια τα πάντα για τους ήρωες, ακόμη και τις κρυφές τους σκέψεις. (βλέπε απάντηση 4ης ερώτησης).
Η αφήγηση ακολουθεί τη χρονική σειρά των γεγονότων, είναι δηλαδή γραμμική. Υπάρχουν όμως και σύντομες αναδρομές στο παρελθόν π.χ. «η περσινή ντροπή της αντιγραφής» Η συγγραφέας χρησιμοποιεί με άνεση όλους τους αφηγηματικούς, αφήγηση, περιγραφή, διάλογο. Δίνει όμως μεγαλύτερο χώρο στον διάλογο, ώστε να μεταδώσει πιστά το ήθος και τον παλμό της κοριτσίστικης συντροφιάς. (βλέπε περισσότερα παρακάτω στην απάντηση 3ης ερώτησης σχολικού βιβλίου).
Γλώσσα
Τη μεγαλύτερη έκταση στο απόσπασμα καταλαμβάνει ο διάλογος μεταξύ των κοριτσιών. Έτσι, ο λόγος είναι καθαρός, φυσικός, απλός, στέρεος, χωρίς στολίδια. Πλούτος αισθητικών μέσων υπάρχει μόνο στην «έκθεση» της Ζωρζ. Η γλώσσα είναι δημοτική, εκφραστική, με δραματική αμεσότητα. Εξαίρεση αποτελεί ο σύντομος χαιρετισμός της Διευθύντριας που γίνεται σε καθαρεύουσα και έμμεσα την ηθογραφείκαι αποτυπώνει τις εκπαιδευτικές συνθήκες της εποχής. Στα χωρία, όπου ακούμε τη φωνή του αφηγητή σημειώνουμε τη δύναμη στην περιγραφή, την παραστατικότητα και τη ζωντάνια στην αφήγηση, με ευρήματα τα πιο απλά υλικά που όμως αιχμαλωτίζουν τον αναγνώστη.
Ύφος
Το ύφος της αφήγησης είναι απλό, τρυφερό, παραστατικό, χιουμοριστικό και στο τέλος λυρικό.
Εκφραστικά μέσα
Πλούσια είναι τα αισθητικά μέσα του αποσπάσματος με κυρίαρχο το διάλογο που έχει πολλαπλή λειτουργία. (βλέπε απάντηση 3ης ερώτησης σχολικού βιβλίου). Από τα υπόλοιπα ξεχωρίζουμε:
Παρομοιώσεις «σαν θεά Αθηνά»,
Ασύνδετα σχήματα «Αγκαλιές, φιλιά, γέλια, φωνές», «φρεσκοσιδερωμένες ποδιές, καινούρια παπούτσια, καινούριες τσάντες, μαλλιά κοντά, μαλλιά μακριά, κοτσιδάκια, κοτσίδες, πιαστράκια, μπαρέτες, χτενάκια, κορδέλες»,
Μεταφορές «η τάξη ξεχύλισε από τις καλοκαιριάτικες αναμνήσεις», να προλάβουμε τη θάλασσα λάδι», «να γείρει ο ήλιος», «δίχως να χρωματίσει τη λέξη», «ο ναός της Αφαίας ήταν πάνω από το κεφάλι μας», «την ασημένια γραμμή που σκίζει στα δυο τη ασάλευτη θάλασσα».
Παράλληλα κείμενα
1. Διαβάστε το ακόλουθο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη
«Τετράδιον της Μαθητρίας», και βρείτε τις αντιστοιχίες του με το διδαγμένο
κείμενο σχετικά α) με τα μυστικά της εφηβείας, β) τα συναισθήματα των κοριτσιών
γ) τον τρόπο που τα εκφράζουν.
Κοιμάμαι κι ονειρεύομαι προβλήματα
όλα τα πυθαγόρεια θεωρήματα
τα θαύματα της τριγωνομετρίας
μέσα στο μπλε «Τετράδιον της Μαθήτριας».
Απ’ την αρχή την Κάθοδο των Αχαιών
τις μάχες των Ελλήνων κατά των Περσών
να μάθω για τον πόλεμο της Τροίας
μέσα στο μπλε «Τετράδιον της Μαθήτριας».
Των αγοριών τα κεφαλαία ονόματα
και τα γυμνά σχεδιασμένα σώματα
παλιόλογα και λόγια της λατρείας
μέσα στο μπλέ «Τετράδιον της Μαθητρίας».
Τετράδιον της Μαθητρίας, «Τα ρω του έρωτα», Οδυσσέα Ελύτη, 1972.
2. Επίσης προσφέρονται για συνδιδασκαλία και τα ακόλουθα έργα, που πραγματεύονται ζητήματα της εφηβικής ζωής των κοριτσιών και αποτελούν σπουδαία πηγή για παράλληλα κείμενα:
Ø Αστραδενή, Ευγενία Φακίνου, Εκδόσεις Κέδρου, 1989
Ø Τα ψάθινα καπέλα, Μαργαρίτα Λυμπεράκη, Εκδόσεις Κέδρου, 1985.
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου
- Ποια είναι η διάθεση των κοριτσιών την πρώτη μέρα της επιστροφής τους στο σχολείο μετά τις καλοκαιρινές διακοπές και με ποιους τρόπους την εκδηλώνουν;
Οι μαθήτριες την πρώτη μέρα της νέας σχολικής χρονιάς είναι γεμάτες ενθουσιασμό, χαρά και αισιοδοξία. Έχουν χιλιάδες πράγματα να μοιραστούν με τις φίλες τους, «μικρά και μεγάλα μυστικά». Λαχταράνε να μιλήσουν για τις εντυπώσεις τους από τους τόπους που επισκέφθηκαν, και τις νέες εμπειρίες τους, για τα εφηβικά φλερτ του καλοκαιριού. και πάνω απ’ όλα χαίρονται που ξαναβρίσκονται όλες μαζί. Τα συναισθήματά τους αποτυπώνονται στα πρόσωπά τους: («μάτια λαμπερά γεμάτα θάλασσες, και βουνά, γεμάτα παιχνίδια, γεμάτα τρέλες»).Τη χαρά τους την εκδηλώνουν με «αγκαλιές, φιλιά, γέλια, φωνές και ψιθύρους» αλλά και με τη ανάλαφρη διάθεση, το κέφι και τη ζωηράδα τους. Περιγράφουν με ατελείωτες λεπτομέρειες όσα είδαν και όσα έζησαν. Η χαρά τους εντείνεται, όταν ξανασυναντούν την αγαπημένη τους φιλόλογο, την Κα (Αλεξάνδρα) Κλάρα και ξεσπούν σε ζωηρές επευφημίες και χειροκροτήματα. Όταν μάλιστα το θέμα της έκθεσης τούς δίνει την ευκαιρία να παρατείνουν τις θερινές τους διακοπές και να τις ξαναζήσουν με τη φαντασία τους, τότε εκδηλώνουν τον ενθουσιασμό τους αρχίζοντας την έκθεση με το μυαλό τους απ΄το διάλειμμα ακόμη, χωρίς μολύβι και χαρτί.
- Βρείτε στο κείμενο και σχολιάστε σημεία που φανερώνουν τη σχέση των μαθητριών μεταξύ τους, με το σχολείο και τους καθηγητές τους. Συγκρίνετε τα ευρήματα με τις δικές σας εμπειρίες και σχέσεις.
α) Τα κορίτσια της «Σχολής Θηλέων» είναι πολύ συνδεδεμένα μεταξύ τους, όπως φαίνεται από τις πρώτες αντιδράσεις χαράς και ενθουσιασμού, «Η τάξη γιορτάζει τη χαρά…τις καλοκαιριάτικες αναμνήσεις» και τις παρατηρήσεις τους , που φανερώνουν ότι ξέρουν πολλές λεπτομέρειες της ζωής η μία της άλλης («που αλλού; -στο Χιλιομόδι», «η Μίνα έχει έντεκα αδέλφια», «Τα ξέρουμε…τα ξέρουμε, μας τα ‘χεις ξαναπεί»)
Η σχέση με το σχολείο προβάλλεται σε δύο επίπεδα. Η τυπική, αυστηρή Ερασμία (Δελαπόρτα), «με το ράσο της και τις μαύρες παντόφλες» εκπροσωπεί τη συντηρητική, καταπιεστική πλευρά του σχολείου, που επιβάλλει στρατιωτική πειθαρχία και συνθλίβει τον αυθορμητισμό. Η Διευθύντρια προκαλεί περισσότερο το φόβο, παρά το σεβασμό. Γι’ αυτό και οι μαθήτριες την αντιμετωπίζουν παγερά χωρίς επευφημίες, ενώ στην Κα Κλάρα επιφυλάσσουν θερμές εκδηλώσεις χαράς «έγινε χαλασμός από τα πολλά χειροκροτήματα». Η χαρισματική Κα Κλάρα εκπροσωπεί την ευχάριστη πλευρά του σχολείου. Πιάνει το σφυγμό των παιδιών, εμπνέει, δίνει κίνητρα, για να εργαστούν και να εξελιχθούν και κυρίως τους αναγνωρίζει το δικαίωμα να είναι ο εαυτός τους και να εκφράζονται ελεύθερα («θα είστε ελεύθερες, να γράφετε σωστά,….. ό,τι προτιμάτε»). Έτσι, τα παιδιά ακόμη και στο διάλειμμα επεξεργάζονται το θέμα της έκθεσης (« Πριν ακόμα χτυπήσει το κουδούνι, χωρίς μολύβι και χαρτί…την έκθεση της»).και οι πρώτες μέρες στο σχολείο είναι πανηγύρι «Κι ήταν η πρώτη μέρα στο σχολείο πανηγύρι». «Οι μαθήτριες ενθουσιάστηκαν. Ήταν η έκθεση από το κοντινό τους χτες».Η αντίδρασή τους προς το πρόσωπο της καινούριας καθηγήτριας είναι ενθουσιώδης, «Η αγαπημένη καθηγήτρια ανέβηκε στην έδρα», Η δεσποινίς Κλάρα είχε διαλέξει Το θέμα!.
β) Οι μαθητές καλούνται να εκφράσουν ελεύθερα και τα προσωπικά τους αισθήματα από τη σχολική ζωή και των συμμαθητών τους, όπως τα προσλαμβάνουν από τις συζητήσεις τους. Μπορούν δε να εκτιμήσουν αν και κατά πόσο οι δικές τους εμπειρίες αποτελούν εξαίρεση ή αν εκφράζουν το γενικό κανόνα. Η απάντησή τους μπορεί να δώσει αφορμή για δημιουργική συζήτηση μέσα στην τάξη.
- Ποιος αφηγηματικός τρόπος κυριαρχεί στο απόσπασμα και πώς επιδρά στον αναγνώστη η επιλογή αυτή;
Η συγγραφέας στο μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσματος χρησιμοποιεί τον διάλογο δίνοντας στην αφήγηση έντονο θεατρικό χαρακτήρα. Μ’ αυτή την αφηγηματική επιλογή επιδιώκει, εξάλλου, να μεταδώσει στον αναγνώστη το κλίμα που επικρατούσε την πρώτη μέρα στο σχολείο και τον παλμό της τάξης. Καταγράφοντας αυτούσιες τις συζητήσεις και τα πειράγματα, που εκτυλίσσονται ανάμεσα στις μαθήτριες, διατηρεί τη φρεσκάδα και την αυθεντικότητα της γλώσσας των εφήβων, χωρίς να παρεμβαίνει η ενήλικη πια συγγραφέας. Η αφήγηση αποκτά, επίσης, ζωντάνια, παραστατικότητα, κυλάει με ταχείς ρυθμούς και κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ο διάλογος έχει όμως και ηθογραφική λειτουργία, η οποία γίνεται περισσότερο φανερή στο σύνολο του έργου. Μέσω του διαλόγου ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να σχηματίσει ολοκληρωμένη εντύπωση για τους χαρακτήρες και τα συναισθήματα κυρίως της Ζωρζ, της Άλκης, της Αθηνάς, αλλά και των ηρώων, που κινούνται σε δεύτερο πλάνο.
4. Βρείτε σημεία στα οποία η αφηγήτρια σχολιάζει πρόσωπα και πράγματα τα οποία δε μπορούσε λογικά να ξέρει. Πώς ονομάζεται αυτός ο τύπος του αφηγητή και ποιες δυνατότητες προσφέρει στην αφήγηση.
Στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου αναφέρονται πληροφορίες για τη ζωή, τις σκέψεις και τις επιθυμίες των ηρώων που λογικά δεν θα μπορούσε να γνωρίζει η αφηγήτρια-συγγραφέας. Αυτά είναι οι σκέψεις των κοριτσιών π.χ. («Πρέπει η δική μου να είναι καλύτερη. σκεφτόταν η Ζωρζ. Ήθελε να ξεπλύνει την περσινή ντροπή της αντιγραφής. Αν τα κατάφερνε να πάρει άριστα ή έστω ένα λίαν καλώς, τότε θα ομολογούσε στη δεσποινίδα Κλάρα την απάτη και θα της ζητούσε συγγνώμη») ή ακόμα πληροφορίες που αφορούν το μέλλον : «Η Ποζέλι δεν θα’ ρθει φέτος στο σχολείο». Επίσης, η αφηγήτρια αποκαλύπτει πληροφορίες, τις οποίες οι ηρωίδες κράτησαν κρυφές από τις συμμαθήτριές τους π.χ. «Δεν τους είπε πως ο Αιμίλιος…..Τώρα τον σκέφτεται» .
Ο τύπος αυτός του αφηγητή ονομάζεται «παντογνώστης», γιατί διεισδύει ακόμη και στην ψυχή των ηρώων και γνωρίζει λεπτομέρειες για τη ζωή τους, τις μύχιες σκέψεις τους, μέχρι και την εξέλιξή τους στο μέλλον. Με αυτή την τεχνική η συγγραφέας μπορεί να φέρει στην επιφάνεια τα βαθύτερα συναισθήματα των ηρώων, να φωτίσει τα κίνητρά τους και να αποκαλύψει πτυχές της προσωπικότητάς τους, που δίνουν άλλες διαστάσεις στη δράση τους. Εξυπακούεται ότι ο αφηγητής- παντογνώστης έχει απεριόριστη εξουσία πάνω στους ήρωές του και επιλέγει κάθε φορά εκείνα τα στοιχεία που θέλει να φέρει στο φως και όσα θέλει να κρατήσει στη σκιά. (βλέπε περισσότερα στην ενότητα αφηγηματική τεχνική)
- Γράψτε εσείς την έκθεση που θα έγραφε η Ζωρζ για τις θερινές διακοπές της.
Οι μαθητές μπορούν να βασιστούν στις αδρές πληροφορίες του κειμένου, από τα σχετικά χωρία, που σημειώνονται παρακάτω, να τις αναπτύξουν και στη συνέχεια να διανθίσουν την περιγραφή με λεπτομέρειες, εικόνες, συναισθήματα και δικά τους σχόλια. Σημαντικό είναι να μην προδοθεί η ατμόσφαιρα εκείνης της εποχής με στοιχεία που ανήκουν στη σύγχρονη εποχή (αναχρονισμούς).
Χωρία:
Ø «Η Ζωρζ ξυπόλυτη στο Καβούρι»
Ø «Φεύγαμε με τη Ρενέ πρωί, πολύ πρωί, για να προλάβουμε τη θάλασσα λάδι και γυρίζαμε για φαγητό περασμένες δύο. Τα βραδια…»
Ø «Θα τα έγραφε όλα, για την καφασωτή παράγκα, τη θάλασσα στα πόδια τους, τις βουτιές από τον ψηλό βράχο και τα τραγούδια της παρέας στην ακρογιαλιά με την πανσέληνο που ανατέλλει. Αχ πώς να περιγράψει αυτή την ασημένια γραμμή που σκίζει στα δύο την ασάλευτη θάλασσα.»
Ø «Όταν σαν τη Θεά Αθηνά κατέβαινε το λοφάκι, με το σεντόνι άσπρη χλαμύδα και με το χρυσαφί κοντάρι, το ξύλο που είχε βάψει η χρυσοχέρα η Ρενέ! Κυρίαρχος του κόσμου!»
