 |
| Δ. Ζωγράφος, "Οι πολλές πολιορκίες του Μεσολογγίου": Ένας από τους 24 πίνακες -παραγγελία του Μακρυγιάννη |
Εισαγωγικές επισημάνσεις και ένταξη του έργου στην
εποχή του
Γραμματειακό είδος
Είναι επικολυρικό ποίημα, βασισμένο σε ιστορικά γεγονότα. επαναστατικός,
πατριωτικός ύμνος. Δεν πλάστηκε, για να προσφέρει αισθητική συγκίνηση, αλλά για
να πυροδοτήσει την επαναστατικότητα των Ελλήνων. Ανήκει στο εθνεγερτικό-
επαναστατικό του έργο. Ο ίδιος το χαρακτήρισε ορμητικό πατριωτικό ύμνο.
Επιγράφεται: ελευθερία-ισότης. Ανήκει στην κατηγορία των Θούριων τραγουδιών/
παιάνων ελευθερίας, από τα οποία όμως κανένα δεν διαδόθηκε τόσο πολύ και δεν
άσκησε τόσο ισχυρή επίδραση.
Λέγεται ότι προκαλούσε ρίγη ενθουσιασμού μέχρι
παροξυσμού. Είναι χαρακτηριστικό ένα στιγμιότυπο της καθημερινής ζωής που
διασώζεται: Λίγα χρόνια μετά τη σύνθεσή του τραγουδούσε το Θούριο ένας προεστός
του Μοριά. Ένας διερχόμενος Τούρκος αναρωτήθηκε τι ήταν αυτό το τραγούδι και
ρωτώντας έναν φίλο του: « τι στην ευχή γίνεται εκεί μέσα;» έλαβε την εξής
απάντηση: «Τίποτα! Οι χριστιανοί τραγουδούν έναν ύμνο στην καινούργια τους
παναγία, που την λένε Ελευθερία!» Σήμερα γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι τον
Θούριο τραγουδούσαν και άλλοι βαλκανικοί λαοί ακόμη και καταπιεσμένοι Τούρκοι.
O Παλαμάς χαρακτήρισε την ποίησή του «ατημέλητον και
κυριολεκτούσα μέχρι πεζότητος». Ανταποκρίθηκε όμως απόλυτα στον εθνικό της
σκοπό: Συγκλόνισε τον ελληνισμό και πυροδότησε την εθνική λαχτάρα για αποτίναξη
του Τουρκικού ζυγού. Όταν συνέθετε ο Ρήγας το Θούριο, ήταν βέβαιος ότι οι
συνθήκες έχουν ωριμάσει, για να ξεσηκωθούν, και η πίστη του είναι διάχυτη στο
έργο.
Και όταν ο θάνατός του επισφράγισε τις
ιδέες που διαρρέουν το ποίημα, τότε το έργο του απέκτησε άλλη δυναμική και μια
δεύτερη ανάγνωση: ήταν το μανιφέστο ενός μάρτυρα.
Ενδεικτική προσέγγιση – Ανάλυση του
κειμένου
Το θέμα
|
Ο
αγωνιστής Ρήγας καλεί τους Έλληνες και όλα τα υπόδουλα έθνη, που
στενάζουν κάτω από τον τουρκικό ζυγό να συσπειρωθούν και να εξεγερθούν.
Σε ποιους απευθύνεται;
Έλληνες (στο λαό, τους Κλέφτες, τους Αρματολούς,
Σουλιώτες), Βαλκανικούς λαούς ( Χριστιανούς και Οθωμανούς), Αιγυπτίους, στον
Πασά του Βιδινίου, στους Τούρκους Αξιωματούχους και Φεουδάρχες και τους καλεί
σε ομότιμη συνεργασία, σε αποστασία, σε επίθεση εναντίον του Σουλτάνου.
Ο τίτλος
|
Θούριος= ορμητικός/ γρήγορος - θούρος (=ορμητικός, σφοδρός) ‹θρώσκω.(=
αναπηδώ, ορμώ).
Ο Ρήγας προτιμούσε τους αρχαιοπρεπείς τίτλους.
Δομή
|
Στο σχολικό βιβλίο είναι διακεκριμένες οι
ενότητες.
Έτσι, το απόσπασμα διαιρείται ως εξής:
1. στ. 1-6.
Ως πότε….συγγενείς → τα δεινά της σκλαβιάς
2. στ.7-8.
Καλλιό…φυλακή! → η αξία της ελευθερίας
3. στ. 9-20.
Τι …’φορμή → η τυραννική συμπεριφορά των Τούρκων
4. στ. 21-30. Ελάτε…Θεόν→
πρόσκληση πατριωτών/ το πολιτικό του όραμα.
5. στ. 31-40.
Ω βασιλεύ…καπνός→ο όρκος
Γλώσσα
Δημοτική, απλή, λαϊκή και απόλυτα κατανοητή, συνειδητή
επιλογή του, ώστε να είναι εύληπτα τα μηνύματα και από τον πιο αμαθή.
Εμπεριέχει και μερικές ιδιωματικές λέξεις, όπως «ψένουν», «πλιο», και
αρχαιοπρεπείς: «τας χείρας». Γλώσσα θερμή και λιτή, με παλμό και κυρίαρχες
αρετές τη σαφήνεια και ακριβολογία.
Εκφραστικά
μέσα
Λιτότητα, δύναμη χωρίς μεγαλοστομίες, γλωσσικά
ποικίλματα και στολίδια ύφους, γιατί ο στόχος του ύμνου είναι ήδη υψηλός και
δραματικός. Παρατηρούμε ερωτήσεις, προτροπές, συγκρίσεις, μεταφορές (ειν’ πιο
σκληρή φωτιά/ συντρίβω τον ζυγόν), αντιθέσεις, παρομοιώσεις (λιοντάρια),
μετωνυμίες (άδικο σπαθί), υπερβολή (στ.7-8), εικόνες (ν’ αστράψει ο
ουρανός)και συνθήματα.
Ύφος
Υψηλό, ορμητικό, ρωμαλέο, εκρηκτικό, τρικυμιώδες, φλογερό
που δεν γίνεται πομπώδες, κάποιες στιγμές λυρικό, με ρυθμό γοργό και
μουσικό. Ενθουσιώδες, επαναστατικό. παθιασμένο.
Ερωτήσεις σχολικού βιβλίου
1.Πώς παρουσιάζει ο Ρήγας τη ζωή των σκλαβωμένων
και γιατί θεωρεί προτιμότερο το θάνατο;
Απάντηση
Ο Ρήγας παρουσιάζει τη ζωή των υπόδουλων άθλια,
δυσβάχτατη, ντροπιαστική, εφιαλτική και βασανιστική : μια αλληλοδιαδοχή
φυλακίσεων, προσβολών, ταπεινώσεων, σφαγών. Την περιγράφει γλαφυρά με τη
μεταφορά «σε ψένουν κάθε ώρα στη φωτιά», η οποία ευσταθεί και ως κυριολεξία,
αφού αυτό το μαρτύριο γνώριζαν πολλοί αγωνιστές ως πληρωμή για την απειθαρχία
τους. Μια ζωή ανάξια να τη ζει κανείς, ακόμη κι αν έχει επιλέξει την περήφανη
αυτοεξορία των κλεφτών, που με την αποστασιοποίησή τους
διαφυλάσσουν μεν την αξιοπρέπεια και την τιμή τους, εγκαταλείπουν δε τον τόπο
τους και τα αγαπημένα τους πρόσωπα στο έλεος των σφετεριστών.
Προτιμά το θάνατο όχι με την έννοια της παραίτησης,
της αυτοκτονίας, που περιφρονεί το αγαθό της ζωής και υποτιμά τη δύναμη του
ανθρώπου, αλλά τη Θυσία, την οδό του μαρτυρίου, που ανοίγει δρόμο για τους
επόμενους, τον αγώνα μέχρις εσχάτων, γιατί είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο με
αυτοσεβασμό να ζήσει όλη του τη ζωή στην ταπείνωση και την υποταγή. (Ας
αναλογιστούμε τι δυναμική πήραν τα λόγια του, όταν ο ίδιος ο Ρήγας έκανε
πράξη τις ιδέες του).
2.Ποια εκφραστικά μέσα τονίζουν τον επαναστατικό χαρακτήρα
του Θούριου; Δώστε ένα παράδειγμα.
Απάντηση
Τα μέσα είναι Μορφικά και Ουσιαστικά
(περιεχομένου)
¨ Η
λιτότητα στα στολίδια του ύφους και τις συνήθεις για την εποχή
λογοτεχνικές χάρες. Μ
¨ Οι
αλλεπάλληλες ρητορικές ερωτήσεις Μ
¨ Ο
εκρηκτικός τόνος του. Μ
¨ Η
μελωδικότητά του, που θυμίζει εμβατήριο Μ
¨ Το
επίγραμμα των στ. 7-8, που είναι καταστάλαγμα εμπειρίας και σοφίας και εξυψώνει
την ελευθερία σε ύψιστη αξία ζωής και γίνεται σύνθημα. Ο
¨ Ο όρκος Ο
¨ Η
έκκληση για συστράτευση στον αγώνα. Ο
3. Ο Ρήγας καλεί τους πατριώτες σε κοινό όρκο με
συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Πώς οραματίζεται το μέλλον και τι επιθυμεί να
πετύχει με αυτές τις δεσμεύσεις;
( Μπορείτε να απαντήσετε επικαλούμενοι και άλλες
ιστορικές πληροφορίες για την προσωπικότητα και τη δράση του
Ρήγα.).
Απάντηση
(Επάρκεια στοιχείων προς αυτή την κατεύθυνση
προσφέρουν τα Δίκαια του Ανθρώπου, η πολιτική Διακήρυξή του και
το Σύνταγμα.)
Οραματίζεται να ζήσει σε μια Ελεύθερη, Δημοκρατική,
Ανεξάρτητη και Ειρηνική χώρα, όπου προστατεύονται τα ατομικά, κοινωνικά
και πολιτικά δικαιώματα, καταργούνται οι ανισότητες, καταδικάζεται η οικονομική
εκμετάλλευση, διασφαλίζεται η ισονομία, κατοχυρώνεται το δικαίωμα της
ανεξιθρησκίας, ενθαρρύνεται η φιλομάθεια και των δύο φύλων, με λίγα λόγια ο Νόμος
αναγνωρίζει τον άνθρωπο ως αυταξία.
Με τις δεσμεύσεις του προσπαθεί να προλάβει φαινόμενα
εκφυλισμού του αγώνα, όπως την αναρχία και την ανομία, τον εθνικό
διχασμό και την εγωλατρία, τον πόθο για αξιώματα και εξουσία, που τα
θεωρεί ισοβαρή κακά με τη σκλαβιά και να προβάλει την ανάγκη της εθνικής
ενότητας και της συσπείρωσης. Η πρόνοιά του αυτή είναι μια έμμεση
μαρτυρία της πολιτικής εμπειρίας του, της διορατικότητάς του αλλά και της
βαθύτατης γνώσης της ελληνικής ιδιοσυγκρασίας
Βάνα Δουληγέρη
