Τόκιο, Νίκος Κάσδαγλης

Φωτογράφος Tony Barns

Β. Μέρος

Α. Ανάλυση κειμένου

Θέμα

        Το κείμενο είναι απόσπασμα του αφηγήματος «Ιαπωνία», που ανήκει στη συλλογή  ταξιδιωτικών εντυπώσεων «Δρόμοι της στεριάς και της θάλασσας» (Κέδρος, 1988). Υπάγεται στο είδος της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας. (για το είδος αυτό της Λογοτεχνίας δες ενότητα: Νίκος Καζαντζάκης, «Κυριακή στην Κνωσό» αυτού του βιβλίου.) Ο Κάσδαγλης καταγράφει τις εντυπώσεις που αποκόμισε από ένα  ταξίδι του στην Ιαπωνία δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην εξωτική κουζίνα της χώρας.

        Με δεδομένο ότι το αφήγημα δεν γράφτηκε εν θερμώ, αλλά οχτώ χρόνια μετά το ταξίδι του (1980), μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο συγγραφέας μάς προσφέρει το απόσταγμα της εμπειρίας του από μια χώρα αληθινά γοητευτική και μέχρι τότε ανεξερεύνητη από τους περισσότερους ευρωπαίους πολίτες.      

         Σκοπός του κειμένου είναι η πληροφόρηση του αναγνώστη  για τα ήθη της μακρινής χώρας, η καλλιέργεια της κοινωνικότητας και πνευματικής ανοχής του απέναντι στο διαφορετικό, που προσφέρει όμως παράλληλα και λογοτεχνική τέρψη. 

Δομή

Το αφήγημα μπορεί να διαιρεθεί σε δυο ενότητες:

α) «Η Ιαπωνία ειν’ εντυπωσιακή…να δω πως είναι» ► η άφιξη στην Ιαπωνία και στο ξενοδοχείο./  στο αεροδρόμιο

Β) «Στο εστιατόριο… από το ίδιο φαί» ► η πρώτη εμπειρία της   ιαπωνικής κουζίνας. /  στο εστιατόριο

Περιεχόμενο-Τεχνική

Πρώτη ενότητα

Στην πρώτη ενότητα του αποσπάσματος ο συγγραφέας- αφηγητής μάς προκαταλαμβάνει με μια γενική κρίση για τη χώρα και μάς προϊδεάζει θετικά :  «Η Ιαπωνία είναι μια χώρα εντυπωσιακή». Όσα ακολουθούν έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτή τη διαπίστωση. Την ίδια αρχιτεκτονική  έχουν και  επόμενες παράγραφοι: Αποτελούνται από θεματική περίοδο,  σχόλια -λεπτομέρειες  και τέλος την κατακλείδα/ συμπέρασμα. Αυτή η οργάνωση  του λόγου παραπέμπει στο δοκίμιο.

   Αρχικά μάς δίνει κάποιες αδρές πληροφορίες για το αεροδρόμιο και τον τρόπο λειτουργίας του. Εστιάζει το ενδιαφέρον του στην άψογη οργάνωση του αεροδρομίου, στην ταχύτατη εξυπηρέτηση, στον  διακριτικό έλεγχο των επιβατών. Καμιά χρονοτριβή και καμιά γραφειοκρατική ταλαιπωρία. Δηλώνει εντυπωσιασμένος από τις συνοπτικές διαδικασίες  και ενημερώνει κατόπιν τον αναγνώστη για τις μετακινήσεις από το αεροδρόμιο προς το κέντρο της πόλης. Απευθύνεται στον αναγνώστη σε β΄ ενικό γραμματικό πρόσωπο, με συμβουλευτικό τόνο και οικείο ύφος και τον πληροφορεί  για τα κόμιστρα του ταξί κάνοντας την απαραίτητη σύγκριση με την Ελλάδα, ώστε να δώσει μια σαφή εικόνα. Δίνει ακόμη με ακρίβεια τον πραγματικό χρόνο της ιστορίας: Φτάνει στο αεροδρόμιο κατά τις 10.30 και στο ξενοδοχείο περίπου τα μεσάνυχτα. Η πρώτη εντύπωση της πόλης είναι ότι «είναι μια πόλη νεκρή». Επισημαίνει ότι δεν υπάρχουν μαγαζιά ανοιχτά,  δεν υπάρχει  κίνηση  στους δρόμους, ακόμη και οι επιγραφές είναι σβηστές. Με έμμεσο τρόπο τοποθετεί το Τόκιο σε αντίστιξη με τις ελληνικές μεγαλουπόλεις, όπου η ζωή και οι έντονοι ρυθμοί δεν σταματούν ποτέ. Η πληροφορία ότι το Τόκιο είναι πόλη βιομηχανική υπονοεί  ότι οι Ιάπωνες  εξαντλούν τις δυνάμεις τους κατά τη διάρκεια της ημέρας, ώστε να είναι παραγωγικοί και  δεν ενδιαφέρονται για τη νυχτερινή διασκέδαση.

Tony Barns

Η άφιξή του στο ξενοδοχείο ενισχύει την αρχική του εντύπωση  ότι  στην Ιαπωνία «όλα δουλεύουν σαν καλολαδωμένη μηχανή». Το ξενοδοχείο είναι μεγάλο και τυποποιημένο, χωρίς δηλαδή τοπικό χρώμα. Οι υπάλληλοι σπεύδουν να τον εξυπηρετήσουν, αλλά μόνο όταν ζητάει βοήθεια, πράγμα που ο μεσογειακός αναγνώστης μπορεί να εκλάβει ως διακριτικότητα ή και ψυχρότητα. Τα πάντα είναι άρτια οργανωμένα. Ο  συγγραφέας-αφηγητής υπογραμμίζει την ευγένεια, την προθυμία, το χαμόγελο των ανθρώπων και επανέρχεται στον παραινετικό του τόνο, συμβουλεύοντας τον αναγνώστη. Περιγράφει στη συνέχεια πώς αποφάσισε να δειπνήσει σε ένα από τα παραδοσιακά εστιατόρια του ξενοδοχείου, θέλοντας να γευτεί για πρώτη φορά την εξωτική ιαπωνική κουζίνα, διεγείροντας έτσι τη φυσική περιέργεια του αναγνώστη, που είναι ήδη οξυμμένη καθώς πρόκειται για την Ιαπωνία μια χώρα τυλιγμένη στο μύθο.

► Στην πρώτη ενότητα παρατηρούμε ότι απουσιάζει η ειδυλλιακή περιγραφή του χώρου, που απαντάμε σε άλλες ταξιδιωτικές περιγραφές, και ο συγγραφέας δεν επιμένει σε λεπτομέρειες. Δεν σχολιάζει για παράδειγμα την αρχιτεκτονική των κτιρίων, τη ρυμοτομία της πόλης, όπως την αντιλαμβάνεται κατά την πολύωρη  διαδρομή από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εντείνεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη, να «ρουφάει» κάθε πληροφορία και να συνθέτει αργά και δημιουργικά μια δική του εικόνα για τη μακρινή χώρα. Διαπιστώνουμε επίσης ότι, ενώ τα γεγονότα ανήκουν στο παρελθόν, ο αφηγητής επιλέγει να τα παρουσιάσει σε ενεστώτα (ιστορικός ενεστώτας), ώστε έχει κανείς την αίσθηση ότι συνταξιδεύει με το συγγραφέα και παρακολουθεί τα στιγμιότυπα στον πραγματικό τους χρόνο. Παράλληλα, η χρήση του ενεστώτα προσφέρει ζωντάνια και ρυθμό στην αφήγηση.

► Στην πρώτη ενότητα, επίσης, εκτίθενται και τεκμηριώνονται οι ακόλουθες κρίσεις :

·        Στην Ιαπωνία όλα δουλεύουνε σαν μια καλολαδωμένη μηχανή.

·        Το ταξί στην Ιαπωνία είναι έως τέσσερις φορές πιο ακριβό από την Ελλάδα.

·        Στην Ιαπωνία πρέπει να ζητήσεις κάτι, για να ενδιαφερθούν.

·        Το Τόκιο είναι μια βιομηχανική πόλη με περιορισμένη νυχτερινή ζωή.

►  Όπως διαπιστώνουμε, η αφήγηση έχει το χαρακτήρα προσωπικής μαρτυρίας και όχι στεγνής, δημοσιογραφικής καταγραφής: Ο αφηγητής  εξομολογείται ότι ζει την πρώτη του γνωριμία με τη χώρα, ότι τα ρούχα του είναι βρεγμένα, ότι έκανε ένα ζεστό μπάνιο, ότι πεινάει σαν λύκος και ότι δεν έχει ξαναδοκιμάσει τη γιαπωνέζικη γαστρονομία. Έτσι, καλλιεργεί ένα κλίμα οικειότητας και κυρίως δίνει στον αναγνώστη το δικαίωμα να συνδέσει τις εντυπώσεις και τις κρίσεις που διατυπώνονται με έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα, μια δομημένη προσωπικότητα. Του υπενθυμίζει δηλαδή ότι, όσο ρεαλιστική κι αν είναι η εικόνα της χώρας, δεν παύει να  είναι και υποκειμενική. Είναι πάντα η Ιαπωνία μέσα από τα μάτια τα δικά του,  που έχει τις δικές του εμπειρίες, τις δικές του προσλαμβάνουσες και  κατά κάποιο τρόπο προβάλλει τον εαυτό του, την ευρωπαϊκή του κουλτούρα σ΄ αυτό που παρατηρεί. Αν για παράδειγμα, δεν είχε την εμπειρία του μεσογειακού τρόπου ζωής, πιθανότατα δεν θα εντυπωσιαζόταν από το έρημο νυχτερινό τοπίο της Ιαπωνίας.  Εξάλλου, ποτέ δύο θεατές δεν βλέπουν σε ένα γεγονός το ίδιο πράγμα, αλλά κι επίσης ποτέ το πέρασμα από το ίδιο τοπίο δεν είναι, όπως την πρώτη φορά.

Δεύτερη ενότητα

Στη δεύτερη ενότητα ο αφηγητής ρίχνει μια πιο αποκαλυπτική ματιά στον ιαπωνικό πολιτισμό, αφού, όπως λέγεται, δεν γνωρίζεις έναν λαό αν δεν μάθεις τι τρώει και πώς. Στο εστιατόριο του ξενοδοχείου ζει αρχικά την «περιπέτεια» της συνεννόησης. Μας μεταφέρει σε πλάγιο λόγο, αλλά πολύ ζωντανά το διάλογο με το μετρ και μάλιστα με  ανάλαφρο τόνο και κάπως κωμικό. Καθοδηγεί τον αναγνώστη εκθέτοντας και τεκμηριώνοντας γενικές διαπιστώσεις : η εκλογή στην Ιαπωνία δεν γίνεται στην κουζίνα, μα στη βιτρίνα του μαγαζιού και η  περιποίηση είναι πριγκιπική. Επισημαίνει μια ζωηρή διαφορά  με τα ήθη του δυτικού τρόπου ζωής. Ο Μετρ είναι πρόθυμος να εξηγήσει τα πάντα και να δώσει ακούραστος και χαμογελαστός όλες τις πληροφορίες για τα υλικά και τον τρόπο παρασκευής του φαγητού, αλλά  δεν προτείνει ένα τυποποιημένο μενού, δεν καταπιέζει  τον πελάτη, ούτε τον διαβεβαιώνει ότι τα πάντα είναι υπέροχα. Παρατηρούμε ότι το προσωπικό αποτελείται στην πλειοψηφία του από γυναίκες, ότι  φορούν το παραδοσιακό κιμονό και ότι σπεύδουν να τον περιποιηθούν σαν να είναι επίτιμος καλεσμένος.

        Η πιο εξωτική λεπτομέρεια, που εξάπτει τη φαντασία  του Έλληνα αναγνώστη της εποχής είναι το γεγονός ότι οι Γιαπωνέζοι απολαμβάνουν το ψάρι και το κρέας ωμό. Το παραδοσιακό σούσι φέρνει σε αμηχανία το συγγραφέα – αφηγητή και καταλήγει σε μια συντηρητική και ασφαλέστερη επιλογή, τα γνώριμα θαλασσινά, που ως Δωδεκανήσιος μπορεί να εμπιστευτεί. Όπως είναι γνωστό, κάποια από τα θαλασσινά τρώγονται και στη χώρα μας ωμά. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι η περιγραφή των φαγητών είναι άχρωμη, τυπική, σχεδόν «βιομηχανική». Τα εδέσματα δεν παρουσιάζονται λαχταριστά, δεν δίνεται η σύνθεση του πιάτου, το άρωμα, το σχήμα ή ο συνδυασμός των χρωμάτων. Ο συγγραφέας επιμένει μόνο στην πρώτη ύλη: κρέας, χορταρικά, ψάρι, μακαρόνια κ.λ.π. Αυτό ενισχύει την εντύπωση ότι είναι «αντιμέτωπος» με πρωτοφανή παρασκευάσματα, που δεν μπορεί να αναλύσει στα συστατικά τους ούτε καν να τα κατονομάσει, πράμα που κεντρίζει περισσότερο την περιέργεια του αναγνώστη. (ένα σωρό μπωλ με περίεργα φαγητά/ λογιώ λογιώ σάλτσες/ ).

       Στη συνέχεια παρακολουθούμε την κωμική προσπάθεια του αφηγητή να φάει με τα στικς (τα παραδοσιακά ξυλάκια, που αντικαθιστούν το πιρούνι για τους Ασιάτες) και έχουμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε για μια ακόμη φορά την ευγένεια  του ιαπωνικού λαού. Από  το επόμενο στιγμιότυπο αντλούμε δύο πληροφορίες. Κάθε φαγητό παντρεύεται με τη δική του σάλτσα, που σερβίρεται  ξεχωριστά, κάτι που δεν συνηθίζεται στην ευρωπαϊκή κουζίνα και ότι οι σωστοί συνδυασμοί απαιτούν πολύχρονη εμπειρία στην Ιαπωνική γαστρονομία. Μια μεσόκοπη σερβιτόρα έχει αναλάβει την καθοδήγηση του πελάτη και παρίσταται διακριτικά σε όλη τη διάρκεια του δείπνου. Αφού ο αφηγητής ξεπεράσει τους αρχικούς του δισταγμούς, παραδέχεται ότι το φαγητό είναι γευστικό. Η περιήγηση στην Ιαπωνική κουζίνα φτάνει στο αποκορύφωμά της, όταν ο αφηγητής εξιστορεί το μαγείρεμα του φαγητού σε ένα μάτι με αέριο πάνω στο τραπέζι του. Η σκηνή αυτή αναδεικνύει πώς οι Ιάπωνες  διεγείρουν και τις πέντε αισθήσεις, προκειμένου κάποιος να απολαύσει το φαγητό του και πώς δημιουργούν ένα κλίμα οικογενειακής ατμόσφαιρας, ευφορίας και εμπιστοσύνης. Τα σκεύη είναι πολυτελή, σκαλισμένα, βαρύτιμα.  Στο σημείο αυτό ο αφηγητής-συγγραφέας δίνει έμφαση στην περιγραφή. Είναι γλαφυρή, λεπτομερής, σχεδόν κινηματογραφική.

          Επίσης, παρατηρούμε ότι η ψυχική διάθεση του συγγραφέα προοδευτικά ανεβαίνει  συναισθηματική κλίμακα. Από την αρχική του αμηχανία, την περιέργεια και την ανασφάλεια  περιέρχεται στην  αποδοχή του διαφορετικού, στη χαλαρή εξερεύνηση  και εντέλει στην ευχαρίστηση και την απόλαυση. Στο τέλος του αποσπάσματος συνοψίζει τις εμπειρίες του σε μια γενική αρχή: Στην Ιαπωνία έχει μεγαλύτερη σημασία ο τρόπος που θα σε σερβίρουν, από το ίδιο το φαΐ. 

► Στην δεύτερη ενότητα, όπως και στην πρώτη,  εκτίθενται κρίσεις, οι οποίες παρουσιάζονται ως γενικές διαπιστώσεις, με απόλυτη ισχύ. Οι κρίσεις αυτές  είναι οι ακόλουθες:

·        Η εκλογή του φαγητού γίνεται από  βιτρίνα

·        Η παραγγελία είναι ελεύθερη επιλογή του πελάτη

·        Η ενημέρωση από το σεφ για τον τρόπο παρασκευής του φαγητού είναι επιβεβλημένη

·        Η περιποίηση στο τραπέζι γίνεται από γυναίκες ενδεδυμένες  με παραδοσιακό ένδυμα και όχι την τυποποιημένη  στολή εργασίας

·        Ο πελάτης εξυπηρετείται με χαμόγελο και προθυμία

·        Σε κάθε πελάτη αντιστοιχεί ένα επιτελείο προσωπικού (τρεις κοπέλες τον τακτοποιούν στο τραπέζι)

·        Οι Γιαπωνέζοι δεν δίνουν ψωμί

·        Η περιποίηση είναι πριγκιπική

·        Ο λογαριασμός είναι ανάλογος της περιποίησης

·        Ένα μέρος της παραγγελίας εκτελείται ενώπιον του πελάτη

·        Στην Ιαπωνία έχει μεγαλύτερη σημασία ο τρόπος που θα σε σερβίρουν, από το ίδιο το φαΐ. 

Γενική αποτίμηση

      Το απόσπασμα περιέχει ορισμένα από τα διακριτικά γνωρίσματα του ταξιδιωτικού αφηγήματος : δίνει γενικές πληροφορίες για την ανθρωπογεωγραφία της περιοχής και απευθύνεται με  καθοδηγητικό ύφος προς τον αναγνώστη. Ο  συγγραφέας  γνωρίζει ότι αυτά που περιγράφει από προσωπική εμπειρία λειτουργούν  διεγερτικά για τον αναγνώστη και εξάπτουν την έμφυτη κλίση του ανθρώπου για εξερεύνηση.  Θέλει λοιπόν να κατατοπίσει τον αυριανό ταξιδιώτη και να τον προετοιμάσει ψυχολογικά. Πληροφορεί κυρίως το δυτικό επισκέπτη για τις διαφορετικές αντιλήψεις που επικρατούν στην Ιαπωνία, δίνοντας έμφαση στα πρακτικά θέματα της καθημερινής ζωής.

         Συνήθως οι  συστάσεις για μια χώρα ξεκινούν από την ιστορική της διαδρομή, τον βραχύ ή μακραίωνο πολιτισμό της στις ώριμες στιγμές του και κατόπιν  προσεγγίζουν την απλή καθημερινότητα των σύγχρονων ανθρώπων. Εδώ ο Κάσδαγλης ακολουθεί αντίστροφη πορεία. Έχει ως αφετηρία του τη σύγχρονη Ιαπωνία στις τυπικές καθημερινές της στιγμές. Αυτή η πρώτη επαφή με την Ιαπωνία ίσως είναι πιο δραστική, όσον αφορά την επιθυμία του αναγνώστη να γνωρίσει τη γοητευτική χώρα και να αναζητήσει τις αιτίες εκείνες που εξηγούν τη συμπεριφορά, τη νοοτροπία και τον τρόπο ζωής. Το απόσπασμα δίνει μια πρώτη γεύση της κουλτούρας και της φιλοσοφίας της. Μετά από αυτό, είναι μάλλον πιο πιθανό ο αναγνώστης να ανιχνεύσει το ιστορικό παρελθόν της Ιαπωνίας με δική του πρωτοβουλία.

           Ο αναγνώστης ενός ταξιδιωτικού αφηγήματος έχει την ανάγκη να σχηματίσει μια γενική εικόνα για τον τόπο που περιγράφεται, να αισθανθεί το άρωμα της χώρας και κυρίως να αγγίξει αυτό που του είναι ξένο, το διαφορετικό, που δεν του προσφέρει ο δικός του τρόπος ζωής. Άλλωστε, αυτό είναι το βασικό υλικό της αναψυχής. Ο συγγραφέας δίνει τη μεγαλύτερη έμφαση στην Ιαπωνική κουζίνα λόγω του αδιαμφισβήτητα εξωτικού χαρακτήρα της. Πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι το αφήγημα δεν έχει την ίδια απήχηση στον αναγνώστη του 21^ου αιώνα. Η περιγραφή του σερβιρίσματος και του φαγητού στην Ιαπωνία ερέθιζε ακαριαία την περιέργεια του αναγνώστη στη δεκαετία του 1980, όταν ελάχιστοι Έλληνες ταξίδευαν στη μακρινή Ανατολή για αναψυχή. Σήμερα όμως, στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία της εποχής μας, έχουμε την ευκαιρία να οσμιστούμε τη διαφορετικότητα της Ιαπωνικής ζωής από διάφορα πολιτιστικά  προϊόντα : ο κινηματογράφος, τα Μ.Μ.Ε, η λειτουργία πολλών  ανατολικών εστιατορίων, η μαζική εισαγωγή γιαπωνέζικων προϊόντων, όλα αυτά  έχουν εξοικειώσει  τον πολίτη της Δύσης με τα μακρινά Ιαπωνικά νησιά. Έτσι σήμερα οι περισσότεροι από εμάς έχουμε  τη δυνατότητα να γευτούμε τα ανατολίτικα εδέσματα ακόμα και στην πόλη όπου ζούμε και να σχηματίσουμε μια προσωπική εικόνα για τη γαστρονομία και την κουλτούρα της χώρας. Με όλα αυτά τα δεδομένα μπορούμε, ωστόσο,  να πούμε ότι το κείμενο μετά από μια εικοσαετία παραμένει ζωντανό και κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον μέχρι το τέλος .Η φρεσκάδα της γλώσσας και ο κοφτός τόνος του προφορικού λόγου είναι υποδειγματική και για τους σύγχρονους συγγραφείς.

Γλώσσα

Ο λόγος του Κάσδαγλη έχει χαρακτηρισθεί ασθματικός, βιωματικός, πυρετώδης, νευρώδης.;  Έχει επισημανθεί ότι διατηρεί τον “κοφτό” τόνο του προφορικού λόγου, ότι διαφοροποιείται από το στιλβωμένο και ορθοεπές πεζογραφικό ύφος, ότι είναι ο λόγος της “κοφτής αναπνοής” (. Γιώργος Αράγης) ότι περιορίζεται στα χρειώδη, εξοστρακίζοντας απ’ την τέχνη του λόγου κάθε περιττό διάκοσμο (Παν. Μουλλάς, αυτ., σ. 318). Αυτά τα στοιχεία φανερώνονται περισσότερο στα διηγήματα και τα μυθιστορήματα του συγγραφέα, που του εξασφαλίζουν την ανάλογη ελευθερία έκφρασης .

        Το ταξιδιωτικό αφήγημα όμως επιβάλλει από τη φύση του συγκεκριμένους κανόνες  και στη διάρθρωση των ιδεών  και στη γλώσσα, ώστε δεν μας προσφέρει την εμπειρία του λόγου του Κάσδαγλη. Διαπιστώνουμε , ωστόσο, ότι χρησιμοποιεί γλώσσα απλή χωρίς στολίδια άμεση, φυσική και εκφραστική. Είναι πού κοντά στον προφορικό λόγο: (θέλω να φάω γιαπωνέζικα/ αλλάζω τα βρεμένα ρούχα μου/ και δεν θυμάμαι τι άλλο/ κι ας λέει ό,τι θέλει ο μετρ. ) μού φέρνουν ένα σωρό μπολ). Είναι γλώσσα πιστή  στην ακρίβεια, τη λιτότητα και τη σαφήνεια του  δημοσιογραφικού ρεπορτάζ. Ο τόνος είναι φιλικός  και οικείος. Τοποθετεί τον αναγνώστη στη θέση ενός φίλου και τον καθοδηγεί μένοντας πιστός στη ρεαλιστική απόδοση της πραγματικότητας, πράγμα που είναι πάντα ζητούμενο από τον Κάσδαγλη σε κάθε κείμενό του.

Εκφραστικά μέσα

Μετρημένα είναι τα αισθητικά μέσα, που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, καθώς δίνει προτεραιότητα στην ακρίβεια, την κυριολεξία και στην όσο το δυνατόν αντικειμενική  παράσταση του  ασιατικού κόσμου. Ξεχωρίζουν: 

        Εικόνες : του αεροδρομίου, του Τόκιο τη νύχτα, του σερβιρίσματος.

Μεταφορές: «πόλη νεκρή», «πλούσιο πρωινό», «η περιποίηση είναι πριγκιπική».

Παρομοιώσεις: «σαν καλολαδωμένη μηχανή», «σαν λύκος», «σαν να ’μουν πρίγκιπας».

Ασύνδετο σχήμα: «μεγάλο, εμπορικό, τυποποιημένο»

Παράλληλα  κείμενα

1. Παρατίθεται  απόσπασμα από το κείμενο  του Γιώργου Βέη, «Ασία». Αφού το διαβάσετε, προσπαθήστε να απαντήσετε εκτενώς στα ακόλουθα ερωτήματα:

1.     σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το απόσπασμα και σε ποιες παρατηρήσεις βασίζετε τη γνώμη σας;

2.     σε ποιο χωρίο του διδαγμένου κειμένου αντιστοιχεί το απόσπασμα;

3.     ποια συναισθήματα του συγγραφέα αποκαλύπτει το απόσπασμα;

4.     εντοπίστε διαφορές στη γλωσσική ένδυση και το ύφος του παράλληλου κείμενους σχέση με το διδαγμένο.

5.     ποιος νομίζετε ότι είναι ο στόχος του κειμένου;

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

                                            «Ασία».

«Κατόρθωσα να συγκρατήσω τα εξής: η πολυχρωμία των εδεσμάτων που πολύ δύσκολα θα μπορούσαν ν’ αποδοθούν στην ελληνική, συναγωνιζόταν στη σαφή εναλλαγή των χρωματισμών των πουκαμίσων που πουλιούνται για ένα κομμάτι ψωμί στα μυθικά παζάρια της Κίνας· τα διφορούμενα χαμόγελα, τα κολλημένα στα χείλη των κοριτσιών, που μας πρόσφεραν συνεχώς τσάι και μπίρα από το Τσιντάο, κάτω από το προστατευτικό βλέμμα του αεικίνητου ιδιοκτήτη, συνιστούσαν το ουσιαστικότερο μέρος της τελετουργίας, που διακρίνει την κινέζικη φιλοξενία στο σύνολό της· οι αλλεπάλληλες μικρές μπουκιές δεν εμπόδιζαν καθόλου τα στόματα να απολαμβάνουν ταυτόχρονα τους φθόγγους των συνηθισμένων φιλοφρονήσεων, αλλά και τα ζεστά επιφωνήματα από τα πηγαία ξεσπάσματα έκπληξης και θαυμασμού που συνόδευαν κάποιες απροσδόκητες εκμυστηρεύσεις.»                                  Γιώργος Βέης.

   2.    Διαβάστε τις εντυπώσεις ενός δημοσιογράφου-κριτικού κινηματογράφου από ένα ταξίδι του στη Ρωσία εδώ. Κάντε μια συγκριτική παρουσίαση των δύο κειμένων.        

                                                                              

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1. Τι εντυπωσιάζει τον αφηγητή μόλις φτάνει στο αεροδρόμιο του Τόκιο;

Μόλις φτάνει στην αίθουσα υποδοχής αεροδρομίου του Τόκιο ο αφηγητής, εντυπωσιάζεται από την άριστη οργάνωση. Οι υπάλληλοι του αεροδρομίου είναι  μεθοδικοί, εργατικοί, ευγενείς, διακριτικοί και περιποιητικοί και υποδέχονται τον ταξιδιώτη με το θερμό και προσωπικό τρόπο, που καλωσορίζουμε έναν φιλοξενούμενο, έναν προσωπικό καλεσμένο. (οι υπάλληλοι σού δίνουν την αίσθηση πως περίμεναν ακριβώς εσένα, να εξυπηρετήσουν). Οι επιβάτες με σύντομες διαδικασίες περνούν από τον απαραίτητο υγειονομικό και τελωνειακό έλεγχο και στη συνέχεια  οδηγούνται στην αίθουσα αποσκευών. Όλα αυτά τα στοιχεία είναι πρωτόγνωρα για το συγγραφέα και εύλογα τον εντυπωσιάζουν. Επιπλέον, τού καλλιεργούν  αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης, που τόσο έχει ανάγκη ένας ταξιδιώτης σε μια μακρινή και άγνωστη χώρα.

2. Ποια στάδια ακολουθεί η ιεροτελεστία του φαγητού στο Τόκιο; Τι εξυπηρετεί αυτή η εθιμοτυπία;

        Το φαγητό στην Ιαπωνία είναι ιεροτελεστία, στην οποία παίρνουν μέρος πολλά πρόσωπα.  Στο απόσπασμα παρουσιάζονται ο μετρ, οι σερβιτόρες, η σεφ αλλά και η ευγενική σύμβουλος της εστίασης. Στην πλειοψηφία τους είναι  γυναίκες. Είναι ενδεδυμένες με το ανάλογο κουστούμι που προσδιορίζει τα καθήκοντά τους και τη θέση τους στην ιεραρχία. Όλοι υποδέχονται με χαμόγελο τον πελάτη, χωρίς όμως τουριστικές υπερβολές. Την περιποίησή του δεν αναλαμβάνει μόνο ένας σερβιτόρος αλλά βρίσκεται στην υπηρεσία του ένα ολόκληρο επιτελείο. Χάρις στην ζωντανή αφήγηση του Κάσδαγλη καταλαβαίνουμε ότι το επιτελείο αυτό είναι  και σε διαρκή ετοιμότητα, αφού παρακολουθούμε τις άμεσες αντιδράσεις τους σε κάθε κίνηση του πελάτη-αφηγητή. Ο πελάτης καλείται πρώτα να επιλέξει τα πιάτα από μια ειδική βιτρίνα. Στις απορίες του απαντά ευγενικά ο σεφ,  αλλά δεν προτείνει κάποιο πιάτο. Αφού ο πελάτης δώσει την παραγγελία του,  εξυπηρετείται χωρίς καθυστέρηση. Οι σερβιτόρες είναι ντυμένες με το παραδοσιακό ένδυμα της Ιαπωνίας, το κιμονό. Προσφέρουν στον πελάτη ωμό κρέας και ψάρι, που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ασιατικής κουζίνας, τα οποία συνοδεύονται  από διάφορες σάλτσες. Οι μερίδες είναι μεγάλες και το φαγητό ελαφρύ. Τα σκεύη είναι πολυτελή και ικανοποιούν όχι μόνο την πρακτική ανάγκη αλλά και την αισθητική. Η πιο έμπειρη σερβιτόρα αναλαμβάνει να περιποιηθεί τον πελάτη, δείχνοντας του τον ορθό τρόπο να απολαύσει τα γιαπωνέζικα εδέσματα, τους κατάλληλους δηλαδή συνδυασμούς  και τον καθοδηγεί ευγενικά καθ’ όλη τη διάρκεια του γεύματος. Στη συνέχεια, μια άλλη χαμογελαστή σερβιτόρα  μαγειρεύει ένα μέρος της παραγγελίας ενώπιον του  πελάτη. Η περιποίηση ολοκληρώνεται με το σερβίρισμα του σάκι, του  γιαπωνέζικου ρακί. Τα πάντα διεκπεραιώνονται με ακρίβεια και επιμέλεια χωρίς βιασύνη με μια διακριτική νωχέλεια, που εκπέμπει   ηρεμία. Στο τέλος ο πελάτης καλείται να πληρώσει έναν λογαριασμό ανάλογο της εξυπηρέτησης.

      Ο λόγος που τηρείται αυτή η εθιμοτυπία με ιερή αφοσίωση  δεν είναι τυπικός. Το φαγητό για την Ιαπωνική κουλτούρα δεν είναι μια καθημερινή ανάγκη, που διεκπεραιώνεται αναγκαστικά για λόγους αυτοσυντήρησης, αλλά ένα απόσταγμα της βιοσοφίας του ασιατικού λαού. Το φαγητό είναι μια στιγμή ανάπαυλας και ξεκούρασης αλλά και  ικανοποίησης αισθητικών αναγκών, που παραβλέπονται κατά τη διάρκεια της μέρας. Είναι ένας τρόπος να προσεγγίσουν ξανά τις βαθύτερες αξίες της ζωής και του πολιτισμού τους αλλά και μια κοινωνική εμπειρία ηδονής.  Για τους Ιάπωνες η ικανοποίηση του πελάτη και μάλιστα του άντρα είναι πολύ σημαντική και φέρονται σαν να περιποιούνται έναν εκλεκτό καλεσμένο στο σπίτι τους.

3. Ο αφηγητής, περιγράφοντας τις συνήθειες των κατοίκων του Τόκιο, ουσιαστικά συγκρίνει τον ανατολικό τρόπο με τον ελληνικό τρόπο ζωής. Ποιες διαφορές ανάμεσα στους δύο κόσμους εντοπίζει;

Ο Κάσδαγλης περιγράφοντας την εμπειρία του από την επίσκεψή του στην Ιαπωνία, επί της ουσίας συγκρίνει τον ανατολικό τρόπο ζωής με τον ελληνικό. (ο ελληνικός τρόπος ζωής δεν μπορεί αμιγώς να χαρακτηριστεί δυτικός, καθώς συνέχει δημιουργικά δυτικά και ανατολικά στοιχεία).

·        Καταρχάς ο θαυμασμός για την άριστη οργάνωση του αεροδρομίου και την άψογη εξυπηρέτηση των επιβατών (στην Ιαπωνία όλα δουλεύουνε σαν καλολαδωμένη μηχανή) είναι ένα έμμεσο σχόλιο για την Ελλάδα, αλλά και άλλες ευρωπαϊκές χώρες  όπου τέτοια εξυπηρέτηση είναι ασύλληπτη.

·        Η διαδρομή με το ταξί είναι πολύ πιο ακριβή απ’ ό,τι στην Ελλάδα, αφού τα κόμιστρα υπολογίζονται «ίσως και τέσσερις φορές πιο ακριβά από την Ελλάδα.»

·        (Το Τόκιο τη νύχτα είναι  μια πόλη νεκρή). Δεν υπάρχει νυχτερινή ζωή (βραδινή διασκέδαση, σίτιση κ.ά.) και σίγουρα απέχει πολύ από την διεθνή παράσταση που έχουν όλοι για την Ελλάδα: «η χώρα που ποτέ δεν κοιμάται». Η παρατήρηση του συγγραφέα ότι το Τόκιο είναι βιομηχανική πόλη σημαίνει δίνουν μεγάλη σημασία στην παραγωγικότητά τους και όχι τόσο στη διασκέδαση και τη χαλάρωση.

·        Οι υπάλληλοι των ξενοδοχείων για λόγους διακριτικότητας ενδιαφέρονται για τους πελάτες τους μόνο όταν τους ζητηθεί, (πρέπει να ζητήσεις κάτι, για να ενδιαφερθούν) και σε καμιά περίπτωση δεν γίνονται πιεστικοί ή αγενείς .

·        Στο εστιατόριο  η επιλογή του φαγητού δε γίνεται από τον κατάλογο , αλλά από τη βιτρίνα του μαγαζιού. Εκεί τοποθετούνται πορσελάνινα ομοιώματα εδεσμάτων και όχι πραγματικά μαγειρεμένα φαγητά ή ψάρια σε πάγο κ.λ.π., όπως συναντάμε ακόμη στην τουριστική Ελλάδα αλλά και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Οι δε υπάλληλοι του εστιατορίου ενημερώνουν τους πελάτες για τις  επιλογές που έχουν, αλλά δεν καθοδηγούν τις προτιμήσεις τους ούτε  τους επιβάλλουν κάτι.  Επιφυλάσσουν δε στους πελάτες περιποίηση πριγκιπική. Ένα επιτελείο του προσωπικού είναι στην υπηρεσία τους.

·        Το ωμό κρέας και ψάρι  είναι γενικά ένα στοιχείο πρωτοφανές, έξω από τις ελληνικές συνήθειες ( αν και τα τελευταία χρόνια έχει διαδοθεί ως μόδα και στη χώρα μας το σούσι) και ξενίζει τον αφηγητή, ώστε διστάζει να δοκιμάσει, (με κάνουν και διστάζω, και διαλέγω τα θαλασσινά).

·        Το γιαπωνέζικο γεύμα δεν περιλαμβάνει ψωμί, (οι Γιαπωνέζοι δεν δίνουν ψωμί.), κάτι που δεν λείπει ακόμη και από το πιο φτωχικό ελληνικό τραπέζι.

·        Ένα μέρος του δείπνου ετοιμάζεται μπροστά στα μάτια του πελάτη και μάλιστα στο τραπέζι του, ενώ κατά κανόνα η κουζίνα των ελληνικών εστιατορίων είναι αθέατη από τους θαμώνες.

·        Τέλος, στην Ιαπωνία δίνεται  μεγαλύτερη  βαρύτητα στην παρουσίαση και το σερβίρισμα του πιάτου  από την παρασκευή του φαγητού . (έχει περισσότερη σημασία ο τρόπος που θα σε σερβίρουν από το  ίδιο το φαΐ.)

4. Με ποια αφηγηματική τεχνική (είδος αφήγησης, τύπος του αφηγητή) ο συγγραφέας εκθέτει τις εμπειρίες του και ποιοι αφηγηματικοί τρόποι (αφήγηση, διάλογος, μονόλογος, περιγραφή, σχόλιο κ.λπ.) υπερτερούν στο απόσπασμα;

  Η αφήγηση έχει  έντονο αυτοβιογραφικό χαρακτήρα. Οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις δεν  μεταφέρθηκαν στον αφηγητή από κάποιον άλλο αλλά είναι το απόσταγμα της προσωπικής του εμπειρίας. Έτσι, όπως είναι φυσικό, ο συγγραφέας επιλέγει την πρωτοπρόσωπη αφήγηση (φτάνω, λέω, διαλέγω). Το δεύτερο γραμματικό πρόσωπο χρησιμοποιεί, όταν θέλει να απευθυνθεί στον αναγνώστη με οικειότητα και συμβουλευτικό τόνο (καλά θα κάνεις να πάρεις το λεωφορείο/ μην περιμένεις να σε ρωτήσουν κ.λ.π.). Επίσης,  μ΄αυτόν τον τρόπο  επιδιώκει  να προσκαλέσει τον αναγνώστη να ταξιδέψει νοερά μαζί του. Ο τύπος του αφηγητή είναι  ομοδιηγητικός-αυτοδιηγητικός , δηλαδή ο συγγραφέας είναι ταυτόχρονα και ο  πρωταγωνιστής της δικής του ιστορίας και ο αφηγητής της (αφήγηση με εσωτερική εστίαση).Η παρουσίαση των γεγονότων είναι γραμμική-χρονολογική, δηλαδή τα γεγονότα εξιστορούνται με την κανονική τους σειρά. Οι τρόποι που συγκροτούν την αφήγηση είναι η περιγραφή (π.χ. η διαδικασία του σερβιρίσματος) και το σχόλιο ( έχω την αίσθηση πως το Τόκιο είναι μια πόλη νεκρή.

Tony Barns

Σχολιασμός διαθεματικών εργασιών

*       Αν ζείτε σε πόλη όπου υπάρχουν γιαπωνέζικα εστιατόρια, δοκιμάστε τη μαγειρική τους. Αν όχι, βρείτε με τη βοήθεια της καθηγήτριας της Οικιακής Οικονομίας μια συνταγή παραδοσιακού ανατολίτικου φαγητού και παρασκευάστε ένα γεύμα!

Σε περίπτωση που η υλοποίηση της εργασίας, όπως ορίζεται από το σχολικό βιβλίο δεν είναι εφικτή,  μπορείτε σε συνεργασία με τον καθηγητή σας, να δώσετε την απάντησή σας με μια ελεύθερη σύνταξη κειμένου. Παρακάτω προτείνεται ως παράδειγμα ένας από  τους δόκιμους τρόπους:

         «Στην περιοχή που ζω δεν προσφέρεται η δυνατότητα επίσκεψης σε εστιατόριο ανατολικής κουζίνας. Πρόσφατα όμως δόθηκε η ευκαιρία σε μένα, την οικογένειά μου και μερικούς συνεργάτες του πατέρα μου να γευτούμε ένα παραδοσιακό γεύμα της Ανατολής, καθώς ήμασταν προσκεκλημένοι σε δείπνο ενός προϊστάμενου του. Ο άνθρωπος αυτός  παντρεύτηκε πρόσφατα μια γυναίκα από τη  Ναγκόγια της Ιαπωνίας. Το γεύμα ήταν κατά γενική κρίση  εξαιρετικό, αν και εμένα με εντυπωσίασαν περισσότερο τα χρώματα των  φαγητών, που αποτελούσαν μια μοντέρνα πινακοθήκη στο τραπέζι και λιγότερο οι γεύσεις. Το πιο εντυπωσιακό ήταν το μπλέξιμο γεύσεων και υλικών με τρόπο που δε είχα ποτέ φανταστεί, με αποκορύφωμα τα μπουτάκια από κοτόπουλο τυλιγμένα σε μια κρούστα από μαύρη σοκολάτα, που μου έφερε αμηχανία και χαμόγελο, που θα μπορούσε να παρεξηγηθεί. Η μητέρα μου ενθουσιασμένη ζήτησε από την οικοδέσποινα  την παρακάτω συνταγή, τη οποία και παραθέτω. Δεν ήταν  πράξη αβροφροσύνης, γατί  από τότε την γευόμαστε τακτικά στο σπίτι μας και θα μπορούσα να πω ότι έχει ενταχθεί στις σπεσιαλιτέ της μητέρας μου. Σας την προτείνω ανεπιφύλαχτα:

Τηγανητά χοιρινά παϊδάκια

Υλικά για 4 άτομα
• 1 κουταλιά ξίδι ελαφρύ
• 2 κουταλιές σόγια σως
• 1 κιλό χοιρινά παϊδάκια, κομμένα σε κομμάτια 5 εκ.
• 3 κουταλιές αλεύρι για όλες τις χρήσεις
• 2 κουταλιές κορνφλάουρ φυτικό λάδι, για τηγάνισμα
• 2 φρέσκα κρεμμυδάκια, σε κομματάκια
• 1 μεγάλο κόκκινο τσίλι, ξεσποριασμένο και κομμένο σε κομματάκια

Για τη σως τσίλι-δαμάσκηνου
• 2 κουταλάκια φυτικό λάδι
• 1 σκελίδα σκόρδο, λιωμένη
• 1 κουταλάκι φρεσκοτριμμένο τζίντζερ
• 2 φρέσκα κρεμμυδάκια, ψιλοκομμένα
• 1/2 φλιτζ. έτοιμη σως δαμάσκηνου

• 1 κουταλιά γλυκιά τσίλι σως

• 2 κουταλάκια σόγια σως

Εκτέλεση

- Αναμειγνύετε το ξίδι και τη σόγια σως σε ρηχό πιάτο. Προσθέτετε τα παϊδάκια, τα ανακατεύετε καλά, τα σκεπάζετε και τα αφήνετε στο ψυγείο 30 λεπτά τουλάχιστον.

- Στραγγίζετε τα παϊδάκια και τα σκουπίζετε ταμποναριστά με χαρτί κουζίνας. Σε ρηχό πιάτο, αναμειγνύετε το αλεύρι και το κορνφλάουρ, και αλευρώνετε ελαφρώς τα παϊδάκια.

 - Γεμίζετε το γουόκ με λάδι μέχρι το ένα τρίτο και το ζεσταίνετε στους 180° C,  τόσο ώστε να ροδίζει ένας κύβος ψωμιού όταν βυθιστεί στο λάδι σε 15 δευτερόλεπτα. - Τηγανίζετε τα παϊδάκια λίγα λίγα μέχρι να μαγειρευτούν καλά και να πάρουν χρυσοκάστανο χρώμα. Τα στραγγίζετε σε χαρτί κουζίνας.
- Για να ετοιμάσετε τη σως ντιπ-δαμάσκηνου, καθαρίζετε το γουόκ και ζεσταίνετε το λάδι. Προσθέτετε το σκόρδο, το τζίντζερ και τα φρέσκα κρεμμυδάκια, και σωτάρετε για 1 λεπτό. Ρίχνετε τη σως δαμάσκηνου, τη γλυκιά τσίλι σως και τη σόγια σως, και ανακατεύετε.
- Προσθέτετε τα παϊδάκια και μαγειρεύετε για 2-3 λεπτά, ανακατεύοντας ώστε να καλυφθούν εντελώς με τη σως, να ζεσταθούν ομοιόμορφα και να αποκτήσουν κάπως κολλώδη όψη. Γαρνίρετε με τα φρέσκα κρεμμυδάκια και το τσίλι. Τα σερβίρετε με ρύζι στον ατμό και λαχανικά. Καλή επιτυχία.»

*       Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της ιαπωνικής πρεσβείας στην Ελλάδα και συγκεντρώστε πληροφορίες για την Ιαπωνία, με έμφαση στα κυριότερα διακριτικά γνωρίσματα του πολιτισμού της (τοπική παράδοση, φαγητά, ενδυμασία κ.α.).

Επειδή η ιστοσελίδα παρέχει έναν κυκεώνα πληροφοριών, για να μη γίνει η εργασία σας χαοτική, προτείνεται να εστιάσετε το ενδιαφέρον σας σε στοιχεία πολιτισμού της ξένης χώρας, για τα οποία έχετε πλούσιες παραστάσεις και βιώματα από τη δική σας, όπως το φαγητό ή και το εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε να είστε σε θέση να ζυγίσετε τις διαφορές και να στοχαστείτε πάνω σ΄αυτές. Η έρευνά σας  αυτή μπορεί να επεκταθεί  και σε άλλες χώρες ή να εξειδικευτεί σε έναν περιορισμένο τομέα.

     Χρήσιμοι θα σας φανούν και οι ακόλουθοι διαδικτυακοί τόποι:

·        www.cuisine-gaponaise.com

·        www.gapanesefood.about.com

·        www.japonica.gr  

·        www.gr.emb-gapan.go.ip

·        www.sintagespareas.gr            

·        www.fagitorama.gr

      Αναζητήστε, επίσης, τεύχη του ΓΕΩ (Γεωτρόπιο), του ταξιδιωτικού περιοδικού της Ελευθεροτυπίας από  την ιστοσελίδα της εφημερίδας, που δεν κυκλοφορεί πια και επιλέξτε άρθρα που αναφέρονται στις χώρες της Άπω Ανατολής. Συγκροτείστε μια ομάδα συντακτών με αρκετά μέλη από την τάξη σας. Κόψτε τις σχετικές φωτογραφίες και σταχυολογήστε από τα κείμενα τις πληροφορίες εκείνες που σας φαίνονται ενδιαφέρουσες. Συντάξτε κατόπιν ένα λεύκωμα με  παρατηρήσεις όλης της συγγραφικής ομάδας, στο οποίο θα παρουσιάζετε τον τόπο  και θα δίνετε εσείς κατευθύνσεις στους επίδοξους επισκέπτες. Συμπληρώστε και ενισχύσετε την παρουσίαση με τις κατάλληλες φωτογραφίες.

ΕΔΩ υπάρχουν ΟΔΗΓΙΕΣ για συγγραφή ταξιδιωτικού σφηγήματος σε INFOGRAPHIC. 
Ψάξε το! Ίσως ανακαλύψεις έναν σύγχρονο και διασκεδαστικό τρόπο έκφρασης!