Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

 Το μάθημα σε 15 Ερωτήσεις

1.  Τι είναι η Αναγέννηση;

Ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό και πνευματικό  κίνημα του 15ου και 16ου αιώνα. (ανάλογα με τη χώρα, και τον τομέα {ζωγραφική, μουσική κ.λ.π.} διαφέρει η έναρξη, ακμή και το όριο του κινήματος) Ο όρος «Αναγέννηση» δημιουργήθηκε αργότερα, το 19ο αι. από τους μελετητές, για να εκφράσει την αναβίωση του πνεύματος της κλασικής Ελλάδας και της Ρώμης, που είχε γνωρίσει την παρακμή στο μεγαλύτερο μέρος του Μεσαίωνα.

2.  Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη δημιουργία της;

Οι σταυροφορίες, οι Ανακαλύψεις και η δημιουργία και άνοδος της αστικής τάξης.

3.  Σε ποιες χώρες  αναπτύχθηκε και ποια χώρα ήταν η κοιτίδα του κινήματος;

Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Πορτογαλία. Κοιτίδα ήταν η Ιταλία. και ειδικότερα οι πόλεις Φλωρεντία, Ρώμη, Βενετία, Μιλάνο. Στην ακμή του κινήματος συνέβαλε και το γεγονός ότι οι ηγεμόνες της Ιταλίας (Φλωρεντίας και Μιλάνου) αλλά και ο Πάπας Ιούλιος β΄ στήριξαν τους εκφραστές του.

4.  Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του κινήματος της Αναγέννησης;

Η αναβίωση των αξιών της κλασικής εποχής για τη δημιουργία ενός νέου κόσμου, στον οποίο ο άνθρωπος θα είναι ικανός να ευτυχεί και θα προοδεύει χωρίς όρια.  Αυτή την πίστη σε ένα καλύτερο αύριο  εκφράζουν τα γεμάτα ενθουσιασμό λόγια του Φλωρεντινού ανθρωπιστή Ματτέο Παλμιέρι (1406-1475): «Σε ευχαριστούμε, Θεέ μου, που θέλησες να γεννηθούμε σε αυτή τη νέα εποχή, τη γεμάτη ελπίδες και προσδοκίες.»

5.  Σε τι διαφέρουν γενικά οι αντιλήψεις και οι αξίες του αναγεννησιακού ανθρώπου    από αυτές του μεσαιωνικού;

Μεσαίωνας Αναγέννηση προσκόλληση στο παρελθόν όλα στηρίζονται στην παράδοση πίστη στο μέλλον και την πρόοδο της ζωής κάθε ανθρώπινη πράξη οφείλεται στη θεία χάρη και βούληση. Κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να αλλάξει τη ζωή του, κάθε πρωτοβουλία είναι μάταιη. Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος Ο άνθρωπος στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις, και επομένως τα εφόδια που διαθέτει και οι αρετές που απέκτησε με τη μελέτη και την προσπάθεια είναι οι υπέρτατες αρχές της προόδου. Σ’ αυτήν ακριβώς την αυτόνομη δημιουργική ικανότητα του ανθρώπου η επιστήμη χρωστά την ύπαρξή της.Άρα, με την παρατήρηση, την εμπειρία και το πείραμα οι επιστήμες μπορούν να εξελιχθούν. Ο άνθρωπος  είναι εκλεκτός του Θεού όλοι πρέπει να υποτάσσονται στην εκκλησία, τις αυθεντίες και τους άρχοντες όλοι πρέπει να κρίνονται από το λαό . Οι ανθρωπιστές ασκούν κριτική σε κάθε μεσαιωνική αντίληψη η αμφισβήτηση δεν είναι αμαρτία σημασία στα σύμβολα και τη μορφή σημασία στις αξίες και την ουσία ενδιαφέρον για το θεό ενδιαφέρον για τον άνθρωπο μέριμνα για τη σωτηρία της ψυχής  αποχή από τις χαρές της ζωής εκτίμηση της ομορφιάς και της χαράς της ζωής φροντίδα και για τα υλικά αγαθά πλάι στα πνευματικά μελέτη κλασικών γραμμάτων κάτω από το πρίσμα της εκκλησίας (θεοκεντρική) μελέτη αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας  (ανθρωποκεντρική). Η στροφή αυτή προς τη βαθύτερη γνώση των ελληνικών και λατινικών γραμμάτων και της αρχαιότητας γενικότερα ονομάστηκε Ανθρωπισμός. (ή Ουμανισμός) 6.      Μα και στη Βυζαντινή εποχή, ιδιαίτερα το 10ο έως το 15ο αι. δεν μελετούσαν οι λόγιοι τα αρχαία ελληνικά κείμενα; Ποια είναι η διαφορά, κατά την Αναγέννηση;

Ο αναγεννησιακός λόγιος δεν μελετά τον αρχαίο πολιτισμό μόνον σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά επιχειρεί να αντλήσει από αυτόν αξίες για τη θεμελίωση του σύγχρονού του κόσμου.

7.      Πώς ονομάστηκε ο νέος τύπος ανθρώπου, που ήθελαν να διαμορφώσουν οι ανθρωπιστές;

Οικουμενικός άνθρωπος (homo universalis). Είναι ο άνθρωπος που πρέπει να μορφώνεται πολύπλευρα και να αναπτύσσεται σφαιρικά. Ο άνθρωπος που με τη γνώση και τον αγώνα του γίνεται κύριος της μοίρας του. ( Έρασμος: “σε κανέναν δεν υποχωρώ”)

8.   Η νέα πίστη στην πολύπλευρη πνευματική ανάπτυξη επηρέασε την εκπαίδευση;

Ιδρύθηκαν περισσότερα σχολεία, κολέγια, πανεπιστήμια και το κυριότερο, εμπλουτίστηκαν οι σπουδές με νέα τα μαθήματα.

9.  Ποιες είναι οι βασικές αρχές του ανθρωπισμού;

Ανθρωπισμός: Βιοθεωρία και κοινωνική αντίληψη που βασίζεται ή αποβλέπει στις ακόλουθες αρχές: ü  Σεβασμός  για την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα του Ανθρώπου. ü  Αναγνώριση της αξίας της προσωπικότητας του Ανθρώπου. ü  Ενδιαφέρον  για την ολόπλευρη ανάπτυξη της  προσωπικότητας διαμέσου της επιμελημένης Εκπαίδευσης για όλους. Η παιδεία = κοινό αγαθό και δικαίωμα ü  Ενδιαφέρον για την ευημερία των ανθρώπων και ταυτόχρονα φροντίδα για τη δημιουργία ευνοϊκών κοινωνικών συνθηκών για όλα τα μέλη της Κοινωνίας. ü  Κήρυγμα ελευθερίας της σκέψης και έκφρασης, ανοχής των απόψεων του συνανθρώπου. ü  Αντίθεση προς το φανατισμό, τη μισαλλοδοξία, την ανευλάβεια για τις  απόψεις των άλλων.

10.      Ποιοι καλλιτέχνες και πνευματικοί άνθρωποι θεωρούνται πρόδρομοι του Ανθρωπισμού;

Ο Δάντης ( 1265-1321), ο Πετράρχης ( 1304-1374) και ο Βοκκάκιος ( 1313- 1375).

11.      Η Αναγέννηση και ο Ανθρωπισμός γρήγορα ξεπέρασαν τα όρια της Ιταλικής Χερσονήσου και έγιναν κίνημα ευρωπαϊκό. Πώς διαδόθηκαν οι νέες ιδέες σε όλη την Ευρώπη; Τι εννοούμε με τον όρο «Πολιτεία των Γραμμάτων»;

Οι ανθρωπιστές ταξίδευαν σε όλη την Ευρώπη με αποτέλεσμα τη διάχυση των ιδεών τους. Καλλιτέχνες, όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, από το 1494 κατέφυγαν στην αυλή του Φραγκίσκου Α΄ της Γαλλίας. Έτσι, τα βασιλικά φρούρια του Λίγηρα και το παλάτι του Λούβρου στο Παρίσι ευεργετήθηκαν από την παρουσία Ιταλών καλλιτεχνών. Η Αναγέννηση απλώθηκε, επίσης, στη Βόρεια Ευρώπη (Κάτω Χώρες και Γερμανία) και στην Ιβηρική Χερσόνησο, προσαρμοσμένη όμως στην τοπική καλλιτεχνική παράδοση. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν σημαντικές εστίες ανθρωπιστικής δραστηριότητας σε πόλεις, όπου υπήρχαν έδρες πανεπιστημίων και εκδοτικά κέντρα: στην Αμβέρσα, το Παρίσι, το Στρασβούργο, το Μιλάνο και τη Βενετία. Μ΄ αυτόν τον τρόπο δημιούργησαν ένα εκτεταμένο δίκτυο επικοινωνίας και έκφρασης, που ονομάστηκε «Πολιτεία των Γραμμάτων».

12.      Μόνον οι μετακινήσεις καλλιτεχνών και λογίων συνέβαλαν στη διάδοση του πνεύματος της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού;

Εκτός από αυτές τις δραστηριότητες μέγιστη ήταν η συμβολή  της τυπογραφίας. Ως τα μέσα του 15ου αιώνα τα βιβλία ήταν χειρόγραφα και γι’ αυτό πολύ ακριβά και σπάνια. Οι άνθρωποι της Αναγέννησης αναζητούσαν τρόπους αναπαραγωγής των βιβλίων, χωρίς όμως αποτέλεσμα λόγω τεχνικών δυσκολιών. Έτσι, όταν ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος από τη Μαγεντία της Γερμανίας χρησιμοποίησε, γύρω στο 1450, κινητά μεταλλικά στοιχεία για την εκτύπωση των βιβλίων, η ανθρωπότητα βρέθηκε μπροστά σε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός. Η εφεύρεση αυτή ήταν μια  επανάσταση. Τα βιβλία πλέον είναι λιγότερο ογκώδη, περισσότερο καλαίσθητα και επέφεραν ουσιαστικές μεταβολές στις αναγνωστικές συνήθειες: τα κείμενα πλέον προορίζονται λιγότερο, για να διαβάζονται ενώπιον κοινού και περισσότερο για ατομική σιωπηρή μελέτη. Τα τυπογραφεία εξέδωσαν κατά το 15ο αιώνα 30-35 χιλιάδες βιβλία και το 16ο αι. 150-200 χιλιάδες, ευνοώντας έτσι την πρόσβαση στη γνώση. Η μύηση όμως στο πνεύμα της εποχής περιορίστηκε στις πόλεις. Στην επαρχία η πλειονότητα του πληθυσμού παρέμεινε αναλφάβητη και μακριά από τις εξελίξεις. Θα χρειαστεί η συνδρομή ενός παρόμοιου κινήματος δύο αιώνες αργότερα,  για να αφυπνιστούν περισσότερο οι ανθρώπινες συνειδήσεις, του Διαφωτισμού.

13.      Σε ποια γλώσσα διατυπώνουν τις ιδέες τους οι ανθρωπιστές;

Γράφουν στη Λατινική, την επίσημη γλώσσα Κράτους και Εκκλησίας. Όμως, δεν υποτιμούν τις εθνικές γλώσσες και πολλά έργα είναι καταγεγραμμένα σ’ αυτές.

14.      Ποιες είναι οι μεγαλύτερες μορφές του ανθρωπισμού, με πανευρωπαϊκή λάμψη;

Ο Έρασμος (1457-1536) = Ολλανδός ελληνιστής. Σατιρίζει τις καταχρήσεις της Εκκλησίας στο έργο του «Μωρίας Εγκώμιον», μάχεται για την ειρήνη και την παιδεία.

Φρ. Ραμπελαί, Τόμας Μορ     = μάχονται για την ιδανική πολιτεία, που θα θεμελιώνεται στην ειρήνη, την παιδεία, την ισότητα, και την πνευματική ανοχή.

15.    Υπάρχουν Έλληνες, που εντάσσονται στο κίνημα της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού; Έλληνες που βρέθηκαν στη Δύση μετά την άλωση διέδιδαν τα ελληνικά γράμματα και τις ανθρωπιστικές αξίες του αρχαιοελληνικού στοχασμού. Ξεχωρίζουν οι φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός, επίσκοπος Βησσαρίων. Μωβ Κιμωλία